Luận án Âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo violon ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận án Âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo violon ở Việt Nam

1. BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM NGUYỄN VĂN MINH ÂM CHUẨN, TIẾT TẤU TRONG ĐÀO TẠO VIOLON Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC HÀ NỘI, NĂM 2017
2. BỘ VĂN HÓA, THỂ THAO VÀ DU LỊCH BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN ÂM NHẠC QUỐC GIA VIỆT NAM NGUYỄN VĂN MINH ÂM CHUẨN, TIẾT TẤU TRONG ĐÀO TẠO VIOLON Ở VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH: ÂM NHẠC HỌC MÃ SỐ: 62 21 02 01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ ÂM NHẠC HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: GS.TS.NSND NGÔ VĂN THÀNH HÀ NỘI, NĂM 2017
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi, các kết quả nghiên cứu được trình bày trong luận án là trung thực, khách quan và chưa từng để bảo vệ ở bất kỳ học vị nào, các thông tin trích dẫn trong luận án này đều được chỉ rõ nguồn gốc. Hà Nội, ngày 10 tháng 10 năm 2017 TÁC GIẢ LUẬN ÁN Nguyễn Văn Minh
4. ii MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN CỦA ĐỀ TÀI .................................. 18 1.1. Khái niệm và cơ sở lý luận ...................................................................................................................... 18 1.2. Violon và những vấn đề về xác định âm chuẩn ............................................................... 35 1.3. Đặc trưng và quá trình phát triển của tiết tấu ..................................................................... 48 TIỂU KẾT CHƯƠNG 1 .................................................................................................................................................... 65 CHƯƠNG 2. GIẢNG DẠY VIOLON VÀ VẤN ĐỀ ÂM CHUẨN, TIẾT TẤU .. 66 2.1. Thực trạng dạy - học Violon ở Việt Nam ............................................................................... 66 2.2. Thực trạng về âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon hiện nay ................. 89 TIỂU KẾT CHƯƠNG 2 ................................................................................................................................................ 100 CHƯƠNG 3. GIẢI PHÁP NÂNG CAO HIỆU QUẢ GIẢNG DẠY ÂM CHUẨN, TIẾT TẤU TRONG ĐÀO TẠO VIOLON .................................................................. 101 3.1. Cơ sở xây dựng giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu trong đào tạo Violon hiện nay ............................................................................................................ 101 3.2. Một số nhóm giải pháp cụ thể ............................................................ 109 3.3. Thực nghiệm giải pháp nâng cao hiệu quả giảng dạy âm chuẩn, tiết tấu của đề tài ............................................................................................................................................................................... 135 TIỂU KẾT CHƯƠNG 3 ................................................................................................................................................ 144 KẾT LUẬN ............................................................................................................................................................................. 145 KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................................................................................... 148 TÀI LIỆU THAM KHẢO ...................................................................................................................................... 151 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH CÔNG BỐ KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA ĐỀ TÀI LUẬN ÁN ....................................................................................................................................... 159 PHỤ LỤC .................................................................................................................................................................................. 160
5. iii DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT Chữ viết tắt Chữ viết đầy đủ ÂN Âm nhạc CĐ Cao đẳng CNTT Công nghệ thông tin GS Giáo sư ĐHQG Đại học Quốc gia KHXH Khoa học xã hội NCS Nghiên cứu sinh TS Tiến sĩ TSKH Tiến sĩ khoa học VHDL Văn hóa du lịch VHDT Văn hóa dân tộc VHNT Văn hóa Nghệ thuật VHTT & DL Văn hóa, Thể thao và Du lịch VHTT Văn hóa thông tin Nxb Nhà xuất bản Tp Thành phố tr. Trang
6. iv DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 1.1: Phân biệt đặt trưng trường độ, cường độ, tốc độ, nhịp điệu Bảng 2.2: Kết quả học tập của học sinh chuyên ngành Violon tại Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam Bảng 2.3: Kết quả học tập của học sinh chuyên ngành Violon tại Trường Cao đẳng Nghệ thuật Hà Nội Bảng 3.4: Tiếp nhận và cảm thụ âm thanh có tính nhạc Bảng 3.5: Cơ chế của hệ thống thính giác trung tâm Bảng 3.6: Cơ chế chuyển hưng phấn thành cảm giác Bảng 3.7: Quy trình rèn luyện động tác Bảng 3.8: Mối quan hệ giữa tư duy kinh nghiệm và tư duy khoa học Bảng 3.9: Tiêu chí trong xác định nhận biết âm chuẩn Bảng 3.10: Tiêu chí trong xác định nhận biết về tiết tấu DANH MỤC HÌNH MINH HỌA Hình 3.1: Cấu tạo của tai Hình 3.2: Tập thể dục theo tiết tấu, nhịp Hình 3.3: Hình tượng tiết tấu Hình 3.4: Máy đập nhịp cơ, đập nhịp điện tử Hình 3.5: Cách tập cầm cây vĩ Hình 3.6: Tư thế cặp đàn phía trước và phía sau Hình 3.7: Tư thế tay trái và các vị trí ngón bấm
7. v DANH MỤC CÁC VÍ DỤ ÂM NHẠC Ví dụ 1.1: Adagio - Violin Sonata No.1 in G minor, BWV 1001 Ví dụ 1.2: Allemanda - Violin Partita No.1 in B minor, BWV 1002 Ví dụ 1.3: Fuga - Violin Sonata No.2 in A minor, BWV 1003 Ví dụ 1.4: Allemanda - Violin Partita No.2 in D minor, BWV 1004 Ví dụ 1.5: Adagio - Violin Sonata No.3 in C major, BWV 1005 Ví dụ 1.6: Preludio - Violin Partita No.3 in E major, BWV 1006 Ví dụ 1.7: Violin Concerto số 2, Op. 22 của Wieniawki Ví dụ 1.8: Polonaise de Concerto của Wieniawki Ví dụ 1.9: TZIGANE - Rapsodie de Concert của MAURICE RAVEL Ví dụ 3.10: Gam và Gam rải (74, tr. 3,6) Ví dụ 3.11: Gam hai nốt (74, tr.24) Ví dụ 3.12 : Bài tập rèn luyện tiết tấu đơn giản
8. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Violon là một nhạc cụ có lịch sử lâu đời và phổ cập ở nhiều quốc gia, có vị trí quan trọng trong nền âm nhạc hàn lâm trên thế giới, đặc biệt trong lĩnh vực độc tấu và hòa tấu giao hưởng, thính phòng. Violon được du nhập vào Việt Nam từ những năm đầu thế kỷ 20, cùng với nhiều nhạc cụ giao hưởng phương Tây khác và nhạc cụ này ngày càng trở nên quen thuộc và phổ biến trong đời sống âm nhạc xã hội nước ta. Ngay từ những ngày đầu thành lập (năm 1956) Trường Âm nhạc Việt Nam (nay là Học viện Âm nhạc quốc gia Việt Nam) đã đưa Violon vào chương trình giảng dạy, đào tạo chính quy. Trong lịch sử âm nhạc Việt Nam, cách đây mấy chục năm, chúng ta đã từng có một nền âm nhạc phát triển, đó là sự kết hợp của những loại hình âm nhạc như nhạc kịch, giao hưởng, hợp xướng cùng với khí chất, sắc thái riêng của âm nhạc dân tộc đã tạo nên bức tranh âm nhạc sinh động với những tác giả - tác phẩm tiêu biểu. Về nghệ thuật biểu diễn, chúng ta cũng đã có những nghệ sĩ tài danh như Tạ Bôn, Bích Ngọc, Ngô Văn Thành, Bùi Công Thành, Khắc Hoan, Đỗ Phượng Như, Bùi Công Duy (Violon); Bùi Gia Tường, Vũ Hướng (Cello); Thái Thị Liên, Nguyễn Hữu Tuấn, Hoàng My, Trần Thu Hà, Đặng Thái Sơn, Tôn Nữ Nguyệt Minh (Piano); Nguyễn Phúc Linh (Fagot)... Đây có thể được xem là những dấu ấn tạo nên nền âm nhạc Việt Nam chuyên nghiệp ở đỉnh cao. Tuy nhiên, trong những năm gần đây, do sự thiếu đầu tư cho các thể loại âm nhạc kinh điển - bác học từ khâu sáng tác đến biểu diễn nên đa số người dân không có nhu cầu thưởng thức loại hình nghệ thuật này, cũng như các nghệ sĩ không có điều kiện hay động lực để trình diễn các tác phẩm của các nhạc sĩ trong và ngoài nước. Do đó, việc nghiên cứu về âm nhạc chuyên nghiệp, cả trong sáng tác, giảng dạy, trình diễn là rất cần thiết để góp phần đưa loại hình âm nhạc này đến gần hơn với công chúng, đồng thời có cơ sở lí luận trong việc đào tạo nghệ sĩ ở trình độ cao.
9. 2 Ở Việt Nam, nghệ thuật Violon chuyên nghiệp được xây dựng và phát triển trên cả ba lĩnh vực: đào tạo, biểu diễn, sáng tác và đã có những đóng góp to lớn trong sự trưởng thành chung của nền âm nhạc hiện đại, trong đó có nền âm nhạc giao hưởng thính phòng Việt Nam. Trong quá trình phát triển của mình, nghệ thuật Violon Việt Nam đã giành được sự ghi nhận của bạn bè quốc tế và hứa hẹn những đóng góp lớn hơn cho sự phát triển của nền âm nhạc tiến bộ của khu vực và trên thế giới. Về khía cạnh công tác đào tạo, trong quá trình hình thành và phát triển nghệ thuật biểu diễn Violon, chúng ta đã có những thời kỳ nở rộ những tài năng Violon xuất sắc. Các nghệ sỹ Violon trẻ tham dự các kỳ thi âm nhạc quốc gia và quốc tế là những minh chứng về tài năng và khẳng định trình độ đào tạo Violon chuyên nghiệp của Việt Nam mà cái nôi là Nhạc viện Hà Nội (nay là Học viện Âm nhạc Quốc gia Việt Nam) với hơn 60 năm xây dựng và trưởng thành. Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu to lớn đã đạt được trong sự nghiệp đào tạo các nghệ sỹ Violon chuyên nghiệp, chúng ta cũng cần thẳng thắn nhìn nhận là hầu như các nghệ sỹ Violon của Việt Nam khi biểu diễn hoặc tham dự các cuộc thi âm nhạc quốc tế, khu vực đều gặp vấn đề về âm chuẩn (cao độ) và tiết tấu (nhịp) hay nói cách khác là chưa đạt chuẩn. Điều này cũng nói lên những hạn chế nhất định trong công tác đào tạo các nghệ sỹ Violon nói riêng và âm nhạc thính phòng nói chung. Âm chuẩn và tiết tấu luôn là một trong những khó khăn cơ bản cần khắc phục khi tiếp thu kỹ thuật Violon nói riêng và các nhạc cụ phương Tây nói chung. Cũng vì vậy, việc nghiên cứu âm chuẩn và tiết tấu càng cần được quan tâm đúng mức, nhằm nâng cao chất lượng đào tạo của các trường đào tạo âm nhạc chuyên nghiệp. Trên cơ sở những quy ước khoa học, tính chính xác vật lý về âm chuẩn và tiết tấu, chúng tôi sẽ phân tích để làm rõ sự thay đổi của âm chuẩn và tiết tấu qua từng thời kỳ phát triển của nghệ thuật cổ điển Châu Âu để đáp ứng các tiêu chí thẩm mỹ trong sự vận động, biến đổi của dòng chảy nghệ thuật âm nhạc. Âm chuẩn cùng với tiết tấu không chỉ là những thành tố quan trọng hàng đầu tạo nên âm nhạc, mà âm chuẩn và tiết tấu
10. 3 còn thể hiện những tiêu chuẩn thẩm mỹ phản ánh các đặc điểm về ngôn ngữ, các truyền thống văn hoá và những đặc thù về tâm sinh lý của một dân tộc rất sinh động, rất cụ thể và cũng hết sức đa dạng. Trong quá trình giao lưu, tiếp biến văn hóa, các nghệ sỹ Việt Nam đã tiếp thu được phần nào tinh hoa âm nhạc của Châu Âu và thế giới nhưng còn một bộ phận không nhỏ người học chưa thực sự đáp ứng được những đòi hỏi, những chuẩn mực chung của nghệ thuật âm nhạc Châu Âu. Hiện chưa có một công trình nào nghiên cứu chuyên sâu về âm chuẩn và tiết tấu trong đào tạo Violon ở Việt Nam, cũng như chưa có câu trả lời vì sao các nghệ sỹ Violon Việt Nam vẫn bị hạn chế về âm chuẩn và tiết tấu trong quá trình học tập và biểu diễn. Do đó, việc nghiên cứu về âm chuẩn (cao độ) và tiết tấu (nhịp) trong giảng dạy, học tập Violon là cần thiết nhằm tìm cho được những giải pháp để áp dụng vào công tác đào tạo Violon nói chung và đào tạo những nghệ sỹ Violon đỉnh cao nói riêng theo chuẩn mực quốc tế. 2. Lịch sử nghiên cứu 2.1. Những nghiên cứu trên thế giới 2.1.1. Liên quan đến âm nhạc cổ điển phương Tây Công trình nghiên cứu A history of Western music của tác giả Donald Tay Grout [58]. Công trình này giới thiệu về lịch sử âm nhạc phương Tây từ thế kỷ 13 đến thế kỷ 20; các thể loại âm nhạc của các nước: Pháp, Đức, Italia, ; âm nhạc nhà thờ, opera, giao hưởng, các bản sonate, concerto, nhạc kịch; các nhà soạn nhạc nổi tiếng như: Johann Sebastian Bach (1685-1750), Giuseppe Tartini (1692-1770), Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), Ludwig van Beethoven (1770-1827), Niccolo Paganini (1782-1840), Felix Mendeasohn Bartholdy (1809-1847), ,... Trong đó, quan niệm về cao độ, tiết tấu cũng được đề cập đến, đặc biệt là vai trò và vị trí của cây đàn Violon trong âm nhạc giao hưởng, thính phòng. Tác giả B.R.Hanning viết cuốn Concise history of western mucsic [59]. Công trình này bao gồm những bài nghiên cứu lịch sử và phê bình âm nhạc, những đặc trưng của âm nhạc thời kỳ Hy lạp cổ đại, thời kì đầu La mã; giai