Luận án Hiệu quả tăng cường vi chất vào thực phẩm đến tình trạng dinh dưỡng của học sinh Tiểu Học huyện nghĩa đàn

Nội dung tài liệu: Luận án Hiệu quả tăng cường vi chất vào thực phẩm đến tình trạng dinh dưỡng của học sinh Tiểu Học huyện nghĩa đàn

1. BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ VIỆN DINH DƯỠNG QUỐC GIA NGUYỄN ĐỨC VINH HIỆU QUẢ TĂNG CƯỜNG VI CHẤT VÀO THỰC PHẨM ĐẾN TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC HUYỆN NGHĨA ĐÀN LUẬN ÁN TIẾN SĨ DINH DƯỠNG Hà Nội - 2019
2. BỘ GIÁO DỤC ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ VIỆN DINH DƯỠNG QUỐC GIA NGUYỄN ĐỨC VINH HIỆU QUẢ TĂNG CƯỜNG VI CHẤT VÀO THỰC PHẨM ĐẾN TÌNH TRẠNG DINH DƯỠNG CỦA HỌC SINH TIỂU HỌC HUYỆN NGHĨA ĐÀN CHUYÊN NGÀNH : DINH DƯỠNG MÃ SỐ : 9720401 LUẬN ÁN TIẾN SĨ DINH DƯỠNG NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC 1. GS.TS. Lê Thị Hợp 2. PGS.TS. Bùi Thị Nhung Hà Nội - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do chính tôi thực hiện. Các số liệu, kết quả trong luận án là trung thực và chưa được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Tác giả Nguyễn Đức Vinh
4. LỜI CẢM ƠN Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới Ban Giám đốc Viện Dinh dưỡng, Trung tâm Đào tạo Dinh dưỡng và Thực phẩm, các thầy, các cô, các anh chị đồng nghiệp đã tận tình giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận án tốt nghiệp. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành, sâu sắc tới Giáo sư, Tiến sĩ Lê Thị Hợp, Chủ tịch Hội Dinh dưỡng và Phó Giáo sư, Tiến sĩ Bùi Thị Nhung - những người thầy tâm huyết đã tận tình hướng dẫn, động viên khích lệ, dành nhiều thời gian trao đổi, định hướng cho tôi trong quá trình thực hiện luận án. Tôi xin chân thành cảm ơn Sở Giáo dục và Đào tạo tỉnh Nghệ An, Sở Y tế tỉnh Nghệ An, Trung tâm Y tế dự phòng tỉnh Nghệ An, Phòng giáo dục, Trung tâm Y tế và Ủy ban Nhân dân huyện Nghĩa Đàn, các trường mẫu giáo và tiểu học của xã Nghĩa Lâm, Nghĩa Thắng, Nghĩa Long, thị trấn Nghĩa Đàn, Nghĩa Sơn, Nghĩa Yên, các cán bộ y tế xã, Ủy ban nhân dân xã đã giúp đỡ, tạo điều kiện cho tôi tiến hành nghiên cứu và ủng hộ tôi nhiệt tình trong quá trình thu thập số liệu nghiên cứu. Xin trân trọng cảm ơn và dành tình cảm tốt đẹp nhất tới các cán bộ khoa Dinh dưỡng Học đường và Ngành nghề, Viện Dinh dưỡng đã tận tình giúp đỡ tôi trong quá trình triển khai thu thập số liệu, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành các nội dung học tập, thực hiện nghiên cứu thuận lợi. Cuối cùng, tự đáy lòng tôi vô cùng xúc động, biết ơn tấm lòng ân tình của gia đình (nhất là vợ và các con tôi), bạn bè, đồng nghiệp, các bạn đã quan tâm, động viên, chia sẻ, giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và hoàn thành đề tài.
5. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT DANH MỤC BẢNG DANH MỤC HÌNH DANH MỤC BIỂU ĐỒ ĐẶT VẤN ĐỀ ....................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN ................................................................................. 3 1.1. Thực trạng dinh dưỡng và thiếu vi chất dinh dưỡng của trẻ em mẫu giáo và tiểu học ............................................................................ 3 1.1.1. Thực trạng dinh dưỡng của trẻ em lứa tuổi tiền mẫu giáo và tiểu học ......................................................................................................... 3 1.1.2. Thực trạng thiếu vi chất dinh dưỡng ở trẻ em....................................... 12 1.2. Khẩu phần ăn của trẻ em Việt Nam ............................................................. 16 1.3. Phương pháp đánh giá tình trạng dinh dưỡng của trẻ em ............................ 18 1.3.1. Cách tính tuổi ........................................................................................ 18 1.3.2. Đánh giá tình trạng dinh dưỡng dựa vào chỉ tiêu nhân trắc .................. 18 1.4. Hậu quả của suy dinh dưỡng và thiếu vi chất dinh dưỡng ........................... 20 1.5. Giải pháp phòng chống suy dinh dưỡng và thiếu vi chất dinh dưỡng cho trẻ em ............................................................................................................ 22 1.5.1. Bổ sung vi chất dinh dưỡng cho trẻ em ................................................ 22 1.5.2. Các Chiến lược, Nghị định bổ sung vi chất vào thực phẩm ................. 31 1.5.3. Cải thiện bữa ăn học đường .................................................................. 31 1.5.4. Chương trình sữa học đường ................................................................. 33
6. 1.5.5. Tình hình kinh tế, xã hội của huyện Nghĩa Đàn, tỉnh Nghệ An ........... 35 CHƯƠNG 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU .................. 36 2.1. Đối tượng, thời gian và địa điểm nghiên cứu............................................... 36 2.1.1. Đối tượng nghiên cứu............................................................................ 36 2.1.2. Địa điểm và thời gian nghiên cứu ......................................................... 37 2.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................................. 37 2.2.1. Thiết kế nghiên cứu ............................................................................... 37 2.2.2. Cỡ mẫu .................................................................................................. 39 2.2.3. Phương pháp chọn mẫu ......................................................................... 41 2.2.4. Triển khai can thiệp ............................................................................... 42 2.2.5. Mô tả các bước tiến hành nghiên cứu ................................................... 43 2.2.6. Đánh giá kết quả .................................................................................... 50 2.2.7. Phân tích số liệu .................................................................................... 53 2.2.8. Các biện pháp khống chế sai số ............................................................ 54 2.2.9. Vấn đề đạo đức trong nghiên cứu ......................................................... 55 2.2.10. Hạn chế của nghiên cứu ...................................................................... 55 CHƯƠNG 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................... 56 3.1. Tình trạng dinh dưỡng của học sinh mẫu giáo và tiểu học của huyện Nghĩa Đàn .......................................................................................... 56 3.1.1. Tình trạng dinh dưỡng của học sinh mẫu giáo của huyện Nghĩa Đàn .... 56 3.1.2. Tình trạng dinh dưỡng của học sinh tiểu học của huyện Nghĩa Đàn .... 58 3.2. Hiệu quả của sử dụng thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng đối với sự thay đổi chỉ số nhân trắc của học sinh tiểu học của huyện Nghĩa Đàn ....................... 67 3.3. Đánh giá hiệu quả của sử dụng thực phẩm bổ sung vi chất dinh dưỡng
7. đối với sự cải thiện tình trạng vi chất dinh dưỡng: Thiếu máu, thiếu kẽm, thiếu vitamin A của học sinh tiểu học có nguy cơ SDD thấp còi và thấp còi .... 74 3.4. Khẩu phẩn ăn học sinh tiểu học có nguy cơ bị suy dinh dưỡng thấp còi và thấp còi của nhóm chứng và nhóm can thiệp tại thời điểm T0 và T5 ............ 84 CHƯƠNG 4. BÀN LUẬN .................................................................................. 87 4.1. Tình trạng dinh dưỡng của học sinh mẫu giáo và tiểu học của 6 trường mẫu giáo và 6 trường tiểu học của huyện Nghĩa Đàn ................... 87 4.1.1. Tình trạng dinh dưỡng của học sinh mẫu giáo của 6 trường mẫu giáo của huyện Nghĩa Đàn ...................................................................... 87 4.1.2. Tình trạng dinh dưỡng của học sinh tiểu học của 6 trường tiểu học của huyện Nghĩa Đàn ........................................................................ 90 4.2. Can thiệp sử dụng thực phẩm bổ sung vi chất cho học sinh tiểu học trong 5 tháng đã có hiệu quả đối với cải thiện tình trạng dinh dưỡng ................ 93 4.3. Hiệu quả sử dụng thực phẩm bổ sung vi chất đối với cải thiện tình trạng vi chất dinh dưỡng ở học sinh tiểu học sau 5 tháng can thiệp ............................ 98 KẾT LUẬN ....................................................................................................... 109 KHUYẾN NGHỊ ............................................................................................... 111 TÓM TẮT NHỮNG ĐIỂM MỚI CỦA LUẬN ÁN ......................................... 112 TÓM TẮT CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU ĐÃ CÔNG BỐ CỦA TÁC GIẢ CÓ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ........................................ 113 TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................. 114
8. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT BMI Body Mass Index (Chỉ số khối cơ thể) BYT Bộ Y tế CC/T Chiều cao/tuổi CN/T Cân nặng/Tuổi CN/CC Cân nặng/chiều cao CNSS Cân nặng sơ sinh FAO Food and Agriculture Organization (Tổ chức lương thực và nông nghiệp của Liên hiệp quốc) FFQ Food Frequency Questionnaire (Tần suất tiêu thụ thực phẩm) Hb Hemoglobin (Huyết sắc tố) HS Học sinh LTTP Lương thực thực phẩm NCBSM Nuôi con bằng sữa mẹ MDG Mục tiêu thiên niên kỷ PNCT Phụ nữ có thai SDD Suy dinh dưỡng TE Trẻ em UNICEF The United Nations Children’s Fund (Quỹ Nhi đồng Liên hiệp quốc) VCDD Vi chất dinh dưỡng WHO World Health Organization (Tổ chức Y tế Thế giới)
9. DANH MỤC BẢNG Bảng 2.1. Thành phần dinh dưỡng của sữa được bổ sung vi chất .................... 44 Bảng 3.1. Đặc điểm nhân trắc của học sinh mẫu giáo ...................................... 56 Bảng 3.2. Tỷ lệ SDD, thừa cân và béo phì của học sinh mẫu giáo ................... 57 Bảng 3.3. Đặc điểm nhân trắc của học sinh tiểu học Nghĩa Đàn ...................... 60 Bảng 3.4. Cân nặng trung bình của học sinh tiểu học theo khối lớp (kg) ......... 61 Bảng 3.5. Chiều cao trung bình của học sinh tiểu học theo khối lớp (cm) ....... 61 Bảng 3.6. BMI trung bình của học sinh tiểu học theo khối lớp ........................ 62 Bảng 3.7. Z-Score CC/T (HAZ) trung bình của học sinh tiểu học theo khối lớp ..................................................................................... 63 Bảng 3.8. Z-Score CN/T (WAZ) trung bình của học sinh tiểu học theo khối lớp ..................................................................................... 63 Bảng 3.9. BAZ trung bình của học sinh tiểu học theo khối lớp ........................ 64 Bảng 3.10. Tỷ lệ SDD, thừa cân và béo phì của học sinh tiểu học ..................... 67 Bảng 3.11. So sánh chỉ số nhân trắc của học sinh tiểu học tại thời điểm T0 giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng ..................... 68 Bảng 3.12. Hiệu quả của sữa bổ sung vi chất dinh dưỡng đối với chỉ số nhân trắc của học sinh tiểu học ở nhóm can thiệp ............................ 68 Bảng 3.13. Sự thay đổi chỉ số nhân trắc của học sinh tiểu học ở nhóm chứng trước và sau can thiệp ............................................... 69 Bảng 3.14. So sánh chỉ số nhân trắc giữa nhóm chứng và nhóm can thiệp ở thời điểm T5 .................................................... 70
10. Bảng 3.15. So sánh sự thay đổi chỉ số nhân trắc trước và sau can thiệp (T5-T0) của nhóm can thiệp và nhóm chứng ................................... 70 Bảng 3.16. So sánh hàm lượng các vi chất dinh dưỡng của nhóm can thiệp và nhóm chứng tại thời điểm T0 ...................... 74 Bảng 3.17. Thay đổi hàm lượng vi chất dinh dưỡng của học sinh tiểu học ở nhóm can thiệp ............................................................................... 75 Bảng 3.18. Thay đổi hàm lượng vi chất dinh dưỡng của học sinh tiểu học ở nhóm chứng ................................................................................... 75 Bảng 3.19. Thay đổi hàm lượng vi chất dinh dưỡng của học sinh tiểu học tại thời điểm T5 giữa nhóm can thiệp và nhóm chứng ..................... 76 Bảng 3.20. So sánh sự thay đổi hàm lượng vi chất dinh dưỡng trước và sau can thiệp (T5-T0) của nhóm can thiệp và nhóm chứng ......... 76 Bảng 3.21. So sánh giá trị dinh dưỡng của khẩu phần ăn của nhóm chứng và nhóm can thiệp tại thời điểm T0 .................................................. 84 Bảng 3.22. So sánh giá trị dinh dưỡng trong khẩu phần ăn của nhóm chứng và nhóm can thiệp tại thời điểm T5 ...................... 85