Luận án Nghiên cứu mật độ xương, kháng Insulin và các yếu tố nguy cơ loãng xương ở phụ nữ trên 45 tuổi thừa cân, béo phì

Nội dung tài liệu: Luận án Nghiên cứu mật độ xương, kháng Insulin và các yếu tố nguy cơ loãng xương ở phụ nữ trên 45 tuổi thừa cân, béo phì

1. ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC LƯU NGỌC GIANG NGHIÊN CỨU MẬT ĐỘ XƯƠNG, KHÁNG INSULIN VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ LOÃNG XƯƠNG Ở PHỤ NỮ TRÊN 45 TUỔI THỪA CÂN, BÉO PHÌ LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC HUẾ - 2019
2. ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC LƯU NGỌC GIANG NGHIÊN CỨU MẬT ĐỘ XƯƠNG, KHÁNG INSULIN VÀ CÁC YẾU TỐ NGUY CƠ LOÃNG XƯƠNG Ở PHỤ NỮ TRÊN 45 TUỔI THỪA CÂN, BÉO PHÌ Chuyên ngành : NỘI KHOA Mã số : 9720107 LUẬN ÁN TIẾN SĨ Y HỌC Người hướng dẫn khoa học 1. GS.TS. NGUYỄN HẢI THỦY 2. PGS.TS. LÊ ANH THƯ HUẾ - 2019
3. LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận án này, tôi xin trân trọng gởi lời cảm ơn đến: Ban Giám đốc Đại học Huế, Ban Giám hiệu Trường Đại học Y Dược Huế, Bộ môn Nội trường Đại Học Y Dược Huế, Phòng Đào tạo Sau Đại học Trường Đại học Y Dược Huế, Ban Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Trung tâm Tỉnh Tiền Giang, Ban Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Medic Bình Dương đã tạo điều kiện thuận lợi giúp tôi hoàn thành khóa học và luận án này. Tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc với GS.TS. Nguyễn Hải Thủy - Bệnh viện Trường Đại học Y Dược Huế và PGS.TS. Lê Anh Thư - Bệnh viện Chợ Rẫy TP. HCM, quý Thầy Cô đã tận tình hướng dẫn và giúp đỡ tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học, góp phần rất lớn để hoàn thành luận án này. Tôi xin gởi lời cảm ơn sâu sắc đến GS. TS. Trần Hữu Dàng, GS. TS. Võ Tam, PGS. TS. Hoàng Bùi Bảo, PGS. TS. Trần Văn Huy, TS. Lê Văn Chi, TS. Nguyễn Hoàng Thanh Vân đã luôn động viên và tận tình chỉ dạy tôi trong quá trình học tập và nghiên cứu khoa học. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô Trường Đại học Y Dược Huế đã tận tình chỉ dạy, truyền đạt những kiến thức quý báu cho tôi trong suốt thời gian học tập và nghiên cứu. Tôi xin chân thành cảm ơn quý Thầy Cô trong Bộ môn Nội, quý Thầy Cô trong hội đồng chấm học phần, chuyên đề và các Thầy Cô phản biện, tham gia hội đồng chấm luận án các cấp đã nhiệt tình đóng góp nhiều ý kiến quý báu cho luận án được hoàn chỉnh hơn. Tôi xin chân thành cảm ơn những bệnh nhân đã cộng tác với tôi để thực hiện đề tài. Cuối cùng tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn đến gia đình, đồng nghiệp, bạn bè luôn bên cạnh động viên, giúp đỡ và hỗ trợ tôi trong suốt quá trình học tập và hoàn thành quyển luận án này. Lưu Ngọc Giang
4. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa từng được công bố trong bất kỳ công trình nào. Tác giả luận án LƯU NGỌC GIANG
5. DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Tiếng Việt BP Béo phì CSTL Cột sống thắt lưng CT Cholesterol toàn phần CXĐ Cổ xương đùi ĐT Đối tượng ĐTĐ Đái tháo đưĐáiờng tháo đườ G0 Nồng độ glucose máu lúc đói I0 Nồng độ insulin máu lúc đói KI Kháng insulinKháng insulin Không kháng insu Khoảng tin cậy KKI Không kháng insulin KTC Khoảng tin cậy LX Loãng xương MĐX Mật độ xương NB Nhóm bệnh NC Nhóm chứng NCGX Nguy cơ gãy xương Tmax Tuổi lớn nhất Tmin Tuổi nhỏ nhất TC Thừa cân VB/VM Vòng bụng / Vòng mông TG Triglycerid YTNC Yếu tố nguy cơ VKDT Viêm khớp dạng thấp
6. Tiếng Anh AUC Area Under the Curve Diện tích dưới đường cong BMD Bone Mineral Density Mật độ xương BMI Body Mass Index Chỉ số khối cơ thể DEXA Dual-Energy X-ray Absorptiometry Phép đo hấp phụ tia X năng lượng kép FDA Food and FoodDrug andAdministration Drug Administration CơCơ quan quan qu quảnả lýn lýthu thuốcố cvà và th thựực cph phẩẩmm (Mỹ) Hoa Kỳ FRAX Fracture RiskFracture Assessment Risk Assessment Tool Tool Công cụ đánh giá nguy cơ gãy xương HDL-C High DensityHigh Lip Densityoprotein Lipoprotein - Cholesterol – Cholesterol Cholesterol của Lipoprotein trọng lượng phân tử cao HOMA Homestasis Model Assessement Chỉ số HOMA HOMA- Homeostatic Model Assessment for Chỉ số HOMA về kháng insulin IR Insulin Resistance ISCD International Society for Clinical Hiệp hội Quốc tế về đo mật độ xương Densitometry lâm sàng LDL-C Low Density Lipoprotein - Cholesterol Cholesterol của Lipoprotein trọng lượng phân tử thấp MSC Mesenchymal Stem Cell Tế bào gốc trung mô NHANES National Health and Nutrition Khảo sát kiểm tra sức khỏe và dinh III Examination Survey III dưỡng quốc gia lần III NOF National Osteoporosis Foundation Hội Loãng xương quốc gia (Mỹ) OR Odds Ratio Tỷ số chênh QUICKI Quantitative Insulin Sensitivity Check Chỉ số đánh giá định lượng độ nhạy Index insulin. ROC Receiver Operating Characteristic Đường cong ROC SD Standard Deviation Độ lệch chuẩn WC Waist Circumference Vòng bụng WHO World Health Organization Tổ chức Y tế Thế giới
7. MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa Lời cảm ơn Lời cam đoan Mục lục Các chữ viết tắt Danh mục các bảng Danh mục các biểu đồ, sơ đồ Danh mục các hình vẽ ĐẶT VẤN ĐỀ .................................................................................................. 1 1. Tính cấp thiết của đề tài nghiên cứu ......................................................... 1 2. Mục tiêu nghiên cứu .................................................................................. 3 3. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn .................................................................. 3 Chương 1. TỔNG QUAN ............................................................................... 5 1.1. Thừa cân - béo phì, kháng insulin .......................................................... 5 1.2. Loãng xương ........................................................................................ 11 1.3. Tình hình nghiên cứu trên thế giới và tại Việt Nam về mật độ xương, kháng insulin, các yếu tố nguy cơ loãng xương .......................................... 27 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............. 32 2.1. Đối tượng nghiên cứu .......................................................................... 32 2.2. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 33 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ........................................................ 50 3.1. Khảo sát một số yếu tố nguy cơ loãng xương, tình trạng kháng insulin và mật độ xương bằng phương pháp dexa ở phụ nữ trên 45 tuổi thừa cân, béo phì .......................................................................................... 50 3.2. Liên quan mật độ xương với các yếu tố nguy cơ loãng xương, kháng insulin và dự báo nguy cơ gãy xương .................................................. 59
8. Chương 4. BÀN LUẬN ................................................................................. 76 4.1. Yếu tố nguy cơ loãng xương, tình trạng kháng insulin và mật độ xương ... 76 4.2. Liên quan và tương quan mật độ xương với các yếu tố nguy cơ loãng xương, kháng insulin và dự báo nguy cơ gãy xương ........................... 88 KẾT LUẬN .................................................................................................. 104 KIẾN NGHỊ ................................................................................................. 107 HẠN CHẾ CỦA ĐỀ TÀI ............................................................................ 108 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CỨU CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ CÓ LIÊN QUAN LUẬN ÁN .................................................. 109 TÀI LIỆU THAM KHẢO .......................................................................... 110 PHỤ LỤC
9. DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Các biến chứng của béo phì ............................................................ 8 Bảng 1.2. Định nghĩa loãng xương dựa vào chỉ số T (T- score) .................. 14 Bảng 2.1. Tiêu chuẩn đánh giá thừa cân, béo phì của WHO năm 2000 dành cho người châu Á trưởng thành .................................................... 32 Bảng 2.2. Chẩn đoán loãng xương dựa vào chỉ số T .................................... 44 Bảng 2.3. Đánh giá hệ số tương quan giữa n, r, p ........................................ 47 Bảng 3.1. Đặc điểm tuổi, tình trạng mãn kinh, thời gian mãn kinh, số lần sinh con, hoạt động thể lực ........................................................... 50 Bảng 3.2. Chỉ số BMI của các nhóm ............................................................ 51 Bảng 3.3. Các chỉ số lipid của các nhóm ...................................................... 51 Bảng 3.4. Nồng độ glucose máu đói của các nhóm ...................................... 52 Bảng 3.5. Nồng độ insulin máu đói của các nhóm ....................................... 52 Bảng 3.6. Chỉ số kháng insulin của các nhóm .............................................. 53 Bảng 3.7. Tỷ lệ kháng insulin (HOMA - IR > 2,51) của nhóm bệnh ........... 53 Bảng 3.8. Tỷ lệ kháng insulin (HOMA - IR > 2,51) của nhóm bệnh và nhóm chứng ................................................................................. 54 Bảng 3.9. So sánh BMI nhóm thừa cân và nhóm béo phì ................................ 54 Bảng 3.10. Dự báo cường insulin (insulin máu đói >12µU/ml) theo BMI .... 55 Bảng 3.11. Dự báo kháng insulin (HOMA - IR > 2,51) theo BMI ................ 56 Bảng 3.12. Mật độ xương tại cột sống thắt lưng ............................................ 56 Bảng 3.13. Mật độ xương tại cổ xương đùi .................................................... 56 Bảng 3.14. Phân loại mật độ xương tại cột sống thắt lưng ............................. 57 Bảng 3.15. Phân loại mật độ xương tại cổ xương đùi .................................... 58 Bảng 3.16. Liên quan mật độ xương với tuổi ................................................. 59 Bảng 3.17. Liên quan loãng xương cột sống thắt lưng với tuổi ..................... 59 Bảng 3.18. Liên quan loãng xương cổ xương đùi với tuổi ............................. 60 Bảng 3.19. Liên quan mật độ xương với tình trạng mãn kinh ........................ 60
10. Bảng 3.20. Liên quan loãng xương cột sống thắt lưng với tình trạng mãn kinh ... 61 Bảng 3.21. Liên quan loãng xương cổ xương đùi và tình trạng mãn kinh ..... 61 Bảng 3.22. Liên quan mật độ xương với thời gian mãn kinh ......................... 62 Bảng 3.23. Liên quan loãng xương cột sống thắt lưng và thời gian mãn kinh .. 62 Bảng 3.24. Liên quan LX CXĐ với thời gian mãn kinh ................................. 63 Bảng 3.25. Loãng xương CSTL với số lần sinh con....................................... 63 Bảng 3.26. Liên quan loãng xương cổ xương đùi với số lần sinh con ........... 64 Bảng 3.27. Liên quan giữa LX CSTL với hoạt động thể lực.......................... 64 Bảng 3.28. Liên quan giữa LX CXĐ với hoạt động thể lực ....................... 65 Bảng 3.29. Liên quan mật độ xương với BMI ................................................ 65 Bảng 3.30. Liên quan loãng xương cột sống thắt lưng với BMI .................... 66 Bảng 3.31. Liên quan loãng xương cổ xương đùi với BMI ............................ 66 Bảng 3.32. Tương quan mật độ xương với tuổi và BMI ở nhóm bệnh .......... 67 Bảng 3.33. Liên quan MĐX tại CSTL với kháng insulin của nhóm TC và nhóm BP ....................................................................................... 68 Bảng 3.34. Liên quan MĐX tại CXĐ với kháng insulin của nhóm TC và nhóm BP ....................................................................................... 69 Bảng 3.35. Liên quan MĐX tại CSTL với kháng insulin của nhóm bệnh và nhóm chứng .................................................................................. 69 Bảng 3.36. Liên quan MĐX tại CXĐ với kháng insulin của nhóm bệnh và nhóm chứng .................................................................................. 70 Bảng 3.37. Tương quan mật độ xương với tuổi và BMI ở nhóm kháng insulin .... 70 Bảng 3.38. Hồi quy tuyến tính đa biến mật độ xương tại CSTL với các yếu tố nguy cơ và kháng insulin .............................................................. 71 Bảng 3.39. Hồi quy tuyến tính đa biến mật độ xương tại CXĐ với các yếu tố nguy cơ và kháng insulin .............................................................. 72 Bảng 3.40. Hồi quy logistic các yếu tố nguy cơ liên quan đến loãng xương CSTL.... 73 Bảng 3.41. Hồi quy logistic các yếu tố nguy cơ liên quan đến loãng xương CXĐ ... 73 Bảng 3.42. Tần suất các yếu tố nguy cơ trong mô hình FRAX ...................... 74 Bảng 3.43. Dự báo nguy cơ cao theo mô hình FRAX .................................... 75