Luận án Nghiên cứu tình hình mắc sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành tại Quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh năm 2016

Nội dung tài liệu: Luận án Nghiên cứu tình hình mắc sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành tại Quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh năm 2016

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO BỘ Y TẾ ĐẠI HỌC HUẾ TRƯỜNG ĐẠI HỌC Y DƯỢC NGUYỄN THỊ NGỌC NGHIÊN CỨU TÌNH HÌNH MẮC SỎI HỆ TIẾT NIỆU Ở NGƯỜI TRƯỞNG THÀNH TẠI QUẬN THỦ ĐỨC, THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH NĂM 2016 LUẬN ÁN CHUYÊN KHOA CẤP II Chuyên ngành: QUẢN LÝ Y TẾ Mã số: CK 62 72 76 05 Người hướng dẫn khoa học TS.BS. NGÔ VIẾT LỘC HUẾ - 2017
2. Lời Cảm Ơ n Để có được thành quả ngày hôm nay, với tất cả tình cảm, sự kính trọng và lòng biết ơn, tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành, sâu sắc đến: - Ban Giám hiệu Trường Đại học Y Dược Huế. - Khoa Y Tế Công Cộng, Trường Đại học Y Dược Huế. - Phòng Đào tạo Sau đại học, Trường Đại học Y Dược Huế. - Quý Thầy, Cô đã tận tình giảng dạy, giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình học tập và thực hiện luận án. Đặc biệt tôi xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến: TS.BS. Ngô Viết Lộc là người đã trực tiếp hướng dẫn tôi thực hiện luận án này. Thầy đã dành nhiều thời gian quí báu để tận tình hướng dẫn, giải đáp thắc mắc, sửa chữa những sai sót trong luận án cũng như giúp đỡ và tạo mọi điều kiện thuận lợi để tôi có thể nghiên cứu và hoàn thành luận án. Tôi xin trân trọng cảm ơn tới: - Ban Giám đốc, các Phòng, Khoa của Bệnh viện Quận Thủ Đức đã giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi cho tôi trong quá trình thu thập số liệu và hoàn thành luận án này. - Ban Giám đốc Trung tâm Y tế Quận Thủ Đức, cán bộ y tế thuộc 12 Trạm Y tế Phường của Quận Thủ Đức, Thành phố Hồ Chí Minh và những người đã tham gia vào nghiên cứu, hợp tác chặt chẽ và giúp đỡ tôi trong quá trình thu thập số liệu để hoàn thành luận án này.
3. Tôi cũng xin bày tỏ lòng biết ơn gia đình, bạn đồng nghiệp đã giúp đỡ, động viên và tạo mọi điều kiện thuận lợi cho tôi hoàn thành chương trình học tập và nghiên cứu này. Huế, tháng 10 năm 2017 Nguyễn Thị Ngọc LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan, đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các tài liệu trích dẫn theo các nguồn đã công bố. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung thực và tôi chưa từng công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào. Nếu có gì sai sót, tôi chịu hoàn toàn trách nhiệm. Tác giả luận án Nguyễn Thị Ngọc
4. KÝ HIỆU VIẾT TẮT BN : Bệnh nhân BQ : Bàng quang CSSK : Chăm sóc sức khỏe HTN : Hệ tiết niệu KCB : Khám chữa bệnh NĐ : Niệu đạo NQ : Niệu quản NTT : Người trưởng thành QT : Quang trường SA : Siêu âm SHTN : Sỏi hệ tiết niệu THA : Tăng huyết áp TTYTTG : Tổ chức Y tế Thế giới TYT : Trạm y tế XQ : X quang XQKCB : X quang không chuẩn bị
5. MỤC LỤC ĐẶT VẤN ĐỀ ............................................................................................ 1 Chương 1. TỔNG QUAN TÀI LIỆU ....................................................... 3 1.1. Khái quát về sỏi hệ tiết niệu......................................................... .. 3 1.2. Chẩn đoán sỏi hệ tiết niệu ............................................................. 19 1.3. Biến chứng của sỏi hệ tiết niệu ..................................................... 20 1.4. Một số phương pháp can thiệp sỏi hệ tiết niệu hiện nay..... ........... 21 1.5. Một số biện pháp dự phòng sỏi hệ tiết niệu ................................... 22 1.6. Các nghiên cứu trên thế giới và Việt Nam liên quan đề tài nghiên cứu. 23 1.7. Đặc điểm của quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh ................. 27 Chương 2. ĐỐI TƯỢNG VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ............ 30 2.1. Đối tượng nghiên cứu ................................................................... 30 2.2. Phương pháp nghiên cứu .............................................................. 30 2.3. Nội dung và các biến số nghiên cứu ............................................. 37 2.4. Xử lý số liệu ................................................................................. 44 2.5. Đạo đức nghiên cứu ...................................................................... 44 2.6. Hạn chế của nghiên cứu ................................................................ 45 Chương 3. KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU ..................................................... 46 3.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu.............................................. 46 3.2. Tỉ lệ sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành tại quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................ 51 3.3. Một số yếu tố liên quan đến sỏi hệ tiết niệu ở đối tượng nghiên cứu .... 60 Chương 4. BÀN LUẬN ............................................................................. 70 4.1. Đặc điểm của đối tượng nghiên cứu.............................................. 70 4.2. Tỉ lệ sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành tại quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh ........................................................................................ 72 4.3. Một số yếu tố liên quan đến sỏi hệ tiết niệu ở đối tượng nghiên cứu .... 84 KẾT LUẬN ................................................................................................ 91 KIẾN NGHỊ ............................................................................................... 93 TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC
6. DANH MỤC CÁC BẢNG Trang Bảng 1.1. Số người trưởng thành từ 18 tuổi trở lên ở quận Thủ Đức ............ 27 Bảng 2.1. Số người của từng phường được chọn nghiên cứu ........................ 32 Bảng 3.1. Một số đặc điểm chung của đối tượng nghiên cứu ........................ 46 Bảng 3.2. Một số thói quen sống của đối tượng nghiên cứu ......................... 49 Bảng 3.3. Thời gian làm việc ngoài trời của đối tượng nghiên cứu .............. 50 Bảng 3.4. Tỷ lệ mắc sỏi hệ tiết niệu chung của đối tượng nghiên cứu .......... 51 Bảng 3.5. Phân bố sỏi hệ tiết niệu theo đặc điểm chung ............................... 52 Bảng 3.6. Triệu chứng lâm sàng SHTN ở đối tượng nghiên cứu................... 53 Bảng 3.7. Triệu chứng lâm sàng SHTN ở người mắc SHTN ........................ 54 Bảng 3.8. Vị trí sỏi ở người mắc sỏi hệ tiết niệu ........................................... 55 Bảng 3.9. Kích thước sỏi ở người mắc sỏi hệ tiết niệu .................................. 56 Bảng 3.10. Số lượng sỏi ở người bị sỏi hệ tiết niệu ...................................... 56 Bảng 3.11. Kết quả thận ứ nước ở người mắc sỏi hệ tiết niệu ....................... 57 Bảng 3.12. Kết quả hồng cầu niệu ở người mắc sỏi hệ tiết niệu .................... 57 Bảng 3.13. Kết quả bạch cầu niệu ở người mắc sỏi hệ tiết niệu .................... 58 Bảng 3.14. Kết quả pH nước tiểu ở người mắc sỏi hệ tiết niệu ..................... 58 Bảng 3.15. Kết quả protein nước tiểu ở người mắc sỏi hệ tiết niệu ............... 59 Bảng 3.16. Kết quả Nitrite nước tiểu ở người mắc sỏi hệ tiết niệu ................ 59 Bảng 3.17. Liên quan giữa một số đặc điểm chung ở đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu ................................................................................... 60 Bảng 3.18. Liên quan giữa tiền sử sỏi hệ tiết niệu của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu ................................................................................... 62 Bảng 3.19. Liên quan giữa tiền sử huyết áp của đối tượng nghiên cứu với sỏi hệ tiết niệu .............................................................................................. 62
7. Bảng 3.20. Liên quan giữa một số thói quen của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu .............................................................................................. 63 Bảng 3.21. Liên quan giữa thời gian làm việc ngoài trời của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu ....................................................................... 64 Bảng 3.22. Liên quan giữa nguồn nước uống của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu.......................................................................................... 65 Bảng 3.23. Liên quan giữa triệu chứng lâm sàng sỏi hệ tiết niệu của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu ............................................................. 66 Bảng 3.24. Liên quan giữa một số bệnh lý kèm theo của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu ....................................................................... 67 Bảng 3.25. Mô hình hồi quy logistic đa biến kiểm định các yếu tố liên quan đến sỏi hệ tiết niệu ............................................................................... 68
8. DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ Trang Biểu đồ 3.1. Tiền sử mắc sỏi hệ tiết niệu của đối tượng nghiên cứu ............ 47 Biểu đồ 3.2. Tiền sử tăng huyết áp của đối tượng nghiên cứu ...................... 48 Biểu đồ 3.3. Nguồn nước uống của đối tượng nghiên cứu ............................ 50 Biểu đồ 3.4. Tỉ lệ mắc sỏi hệ tiết niệu chung của đối tượng nghiên cứu ....... 51 Biểu đồ 3.5. Liên quan giữa nguồn nước uống của đối tượng nghiên cứu và sỏi hệ tiết niệu ......................................................................................... 65
9. 1 ĐẶT VẤN ĐỀ Sỏi hệ tiết niệu là tình trạng bệnh lý đã được đề cập đến từ rất lâu trong y văn và là một bệnh thường gặp [3], [27], [32], [58]. Theo một nghiên cứu ở Mỹ tỷ lệ mắc bệnh sỏi hệ tiết niệu chiếm khoảng 2 - 3% trong dân số nói chung và tỷ lệ những người có nguy cơ cao vào khoảng 12%. Khoảng 50% bệnh nhân có tiền sử sỏi hệ tiết niệu sẽ bị sỏi tái phát trong vòng 10 năm sau khi đã can thiệp lấy sỏi [24], [58], [60], [75]. Nam giới có tỷ lệ mắc cao hơn nữ từ 2 - 3 lần [13], [24], [58]. Đây là bệnh thường gặp ở lứa tuổi lao động nên ảnh hưởng rất lớn đến năng suất lao động và tăng gánh nặng y tế địa phương [42], [66], [67]. Những người sinh sống ở những nơi khí hậu nóng và khô tỷ lệ mắc sỏi cao hơn [17], [32], [37], [53]. Sỏi hệ tiết niệu đại đa số được hình thành tại thận, sau đó sỏi theo dòng nước tiểu xuống khu trú ở bất kỳ vị trí nào trên đường tiết niệu và thường chỉ có triệu chứng lâm sàng khi sỏi di chuyển, gây tắc nghẽn hoặc có biến chứng. Sỏi niệu quản thường gây tắc nghẽn nhiều nhất và gây tổn thương sớm đường niệu. Ngược lại, sỏi ở đài thận, nhất là ở đài dưới và sỏi san hô đôi khi diễn biến âm thầm ngay cả khi sỏi rất to, phát hiện tình cờ khi chụp phim bụng không chuẩn bị hay làm siêu âm bụng [2], [39]. Vì vậy, có nhiều trường hợp bệnh nhân đến bệnh viện ở giai đoạn muộn khi đã có biến chứng (tắc nghẽn, nhiễm trùng, suy thận cấp hoặc mạn tính...) [19], [31], [59], [81]. Để có các biện pháp điều trị thích hợp cần tìm hiểu các đặc điểm của sỏi hệ tiết niệu về mặt lâm sàng, hình thái kích thước, vị trí sỏi trong hệ tiết niệu cũng như các biến chứng của nó. Việc phát hiện sớm sỏi hệ tiết niệu khi sỏi còn nhỏ, chưa có biến chứng để sử dụng các phương pháp điều trị ít xâm lấn, có lợi cho người bệnh có ý nghĩa hết sức quan trọng đối với ngành y tế. Hiện nay, có nhiều phương thức điều trị sỏi hệ tiết niệu, kết hợp vừa nội khoa vừa ngoại khoa bằng nhiều biện pháp tùy thuộc vào bản chất sỏi và biến chứng do
10. 2 sỏi gây nên. Việc loại bỏ sỏi khỏi hệ tiết niệu thường không khó nhưng vấn đề phòng ngừa tái phát sỏi thì rất phức tạp vì cơ chế hình thành thành sỏi tiết niệu chưa được xác định rõ ràng [37]. Đồng thời khi đã tầm soát chẩn đoán phát hiện sỏi tiết niệu, việc điều trị loại bỏ sỏi kịp thời vẫn chưa đủ mà cần phải có chiến lược dự phòng và theo dõi lâu dài để phòng ngừa sỏi phát sinh và tái phát [39], [51], [66], [83]. Ở Việt Nam cho đến nay chưa có số liệu điều tra trên quy mô toàn quốc về bệnh sỏi thận tiết niệu. Thực tế cho thấy rằng, việc nắm bắt các yếu tố dịch tễ học lâm sàng, xác định tỉ lệ hiện mắc của sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành và các yếu tố liên quan trong một quần thể rộng lớn giúp cho các nhà chuyên môn có cái nhìn tổng thể về bệnh, giúp các nhà quản lý hoạch định chiến lược phòng ngừa và đầu tư nguồn lực cho y tế, qua đó giúp cho người dân địa phương có những kiến thức cần thiết về loại bệnh này để cùng với ngành chức năng phối hợp phòng ngừa bệnh hiệu quả. Tại mỗi địa phương trong cả nước, việc xác định tỷ lệ mắc sỏi hệ tiết niệu trong một cộng đồng dân cư là một vấn đề rất quan trọng và cần thiết, nó giúp cho cơ sở y tế địa phương nắm rõ tình hình mắc sỏi hệ tiết niệu để có kế hoạch tổ chức chăm sóc, theo dõi, điều trị và dự phòng các biến chứng nhất là các biến chứng nặng của sỏi thận, góp phần làm giảm chi phí điều trị, giảm ảnh hưởng đến khả năng lao động của cá nhân và năng suất lao động của cộng đồng. Tại quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh chưa có một nghiên cứu nào về lĩnh vực nêu trên, chính vì lý do đó, chúng tôi tiến hành đề tài: “Nghiên cứu tình hình mắc sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành tại quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh năm 2016”, nhằm đạt các mục tiêu sau: 1. Xác định tỷ lệ sỏi hệ tiết niệu ở người trưởng thành tại quận Thủ Đức, thành phố Hồ Chí Minh năm 2016. 2. Tìm hiểu một số yếu tố liên quan đến sỏi hệ tiết niệu ở đối tượng nghiên cứu.