Luận án Nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

Nội dung tài liệu: Luận án Nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh

1. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM UYÊN THY NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2019
2. VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI PHẠM UYÊN THY NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH Ngành: Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm Mã số: 9. 38. 01. 05 LUẬN ÁN TIẾN SĨ LUẬT HỌC Người hướng dẫn khoa học: GS.TS. Hồ Trọng Ngũ HÀ NỘI - 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các kết quả phân tích trong luận án hoàn toàn trung thực và chưa từng được ai công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào trước đây. Tôi xin chịu hoàn toàn trách nhiệm về kết quả nghiên cứu trong luận án của mình. Thành phố Hồ Chí Minh, ngày 24 tháng 5 năm 2019 Tác giả Phạm Uyên Thy
4. MỤC LỤC MỞ ĐẦU ....................................................................................................................... 1 Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ...................................... 7 1.1. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ...................................................................... 7 1.2. Những nghiên cứu trong nước .............................................................................. 14 1.3. Đánh giá tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài Luận án ............................. 23 1.4. Những vấn đề đặt ra cần tiếp tục được nghiên cứu trong Luận án ..................... 24 Chương 2: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI .................................................................................................................. 27 2.1. Khái niệm, đặc điểm và ý nghĩa nghiên cứu nhân thân người phạm tội ............ 27 2.2. Những hiện tượng xã hội tiêu cực tác động đến quá trình hình thành nhân thân người phạm tội ...................................................................................................... 49 2.3. Ý nghĩa của việc nghiên cứu nhân thân người phạm tội ..................................... 58 Chương 3: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG HIỆN TƯỢNG TIÊU CỰC TÁC ĐỘNG HÌNH THÀNH NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH ...................................................................... 63 3.1. Thực trạng tình hình tội phạm tại Thành phố Hồ Chí Minh ............................... 63 3.2. Thực trạng nhân thân người phạm tội tại Thành phố Hồ Chí Minh .................. 72 3.3. Thực trạng những hiện tượng xã hội tiêu cực tác động đến sự hình thành nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh .............................. 84 3.4. Nhận xét đánh giá chung ...................................................................................... 107 Chương 4: DỰ BÁO VÀ CÁC GIẢI PHÁP PHÒNG NGỪA TỘI PHẠM TRÊN ĐỊA BÀN THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH TỪ KHÍA CẠNH NHÂN THÂN NGƯỜI PHẠM TỘI .................................................................................... 113 4.1. Dự báo về xu hướng của các yếu tố tác động đến sự hình thành đặc điểm nhân thân người phạm tội tại Thành phố Hồ Chí Minh ............................................ 113 4.2. Những giải pháp loại bỏ những hiện tượng tiêu cực tác động từ môi trường sống ................................................................................................................. 121
5. 4.3. Những giải pháp khắc phục, dần loại bỏ những hiện tượng tiêu cực từ nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh ...................................... 137 KẾT LUẬN ................................................................................................................. 148 DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ............................................................ 151 TÀI LIỆU THAM KHẢO ........................................................................................ 152
6. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT BLHS : Bộ luật hình sự BLTTHS : Bộ luật tố tụng hình sự CAND : Công an nhân dân CNXH : Chủ nghĩa xã hội HĐXX : Hội đồng xét xử NCS : Nghiên cứu sinh NXB : Nhà xuất bản TAND : Tòa án nhân dân TANDTC : Tòa án nhân dân Tối cao TP HCM : Thành phố Hồ Chí Minh UBND : Ủy ban nhân dân VKSND : Viện kiểm sát nhân dân VKSNDTC : Viện kiểm sát nhân dân Tối cao
7. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của việc nghiên cứu đề tài Nghiên cứu nguyên nhân của tội phạm từ việc phân tích những đặc điểm nhân thân người phạm tội sẽ giúp cho Nhà nước nói chung kịp thời đề ra những chính sách pháp luật phù hợp, nhằm giảm bớt những mâu thuẫn trong xã hội, đưa ra những biện pháp phòng ngừa xã hội phù hợp, giúp cho công tác đấu tranh chống tội phạm đạt được những kết quả bền vững, làm cơ sở xã hội để giảm tỷ lệ tội phạm trong khi vẫn bảo đảm mục tiêu phát triển kinh tế, giữ nền chính trị ổn định nhất là ở những thành phố lớn có vai trò trọng điểm trong nền kinh tế quốc dân. Về mặt lý luận, nhân thân người phạm tội là một đề tài được nhiều ngành khoa học quan tâm nghiên cứu. Hiện nay, có nhiều biện pháp đồng bộ được sử dụng nhằm phòng ngừa tình trạng phạm tội đang gia tăng, trong đó các biện pháp tác động ảnh hưởng tới nhân thân người phạm tội. Nghiên cứu nhân thân người phạm tội cho phép chỉ ra quá trình hình thành những đặc điểm nhân thân tiêu cực của người phạm tội, chỉ ra quá trình hình thành các nguyên nhân và điều kiện của tội phạm, bên cạnh đó nghiên cứu về nhân thân người phạm tội cũng cho phép chỉ ra sự chuyển biến các đặc điểm nhân thân người phạm tội làm biến đổi thành các nguyên nhân và điều kiện hình thành tội phạm. Từ đó, có thể phân loại từng đặc điểm nhân thân để có các hệ thống biện pháp phòng ngừa theo từng loại tội, từng nhóm đối tượng hiệu quả từ góc độ nhân thân người phạm tội. Về mặt thực tiễn, Thành phố Hồ Chí Minh là trung tâm chính trị - xã hội lớn của cả nước, là đầu cầu các hoạt động kinh tế của đất nước, với diện tích 2.095,06 km², có 19 quận nội thành và 5 huyện ngoại thành. Theo thống kê của Tổng cục Thống kê năm 2016, dân số Thành phố Hồ Chí Minh có khoảng 9.224.000 người, nhưng căn cứ trên số lượng dân cư không đăng ký và dân nhập cư, có khoảng hơn 14 triệu người, mật độ dân số 3.809 người/km². Đặc trưng dân cư tại Thành phố Hồ Chí Minh phân bố không đều, tập trung chủ yếu ở các quận nội thành. Với vị thế là trung tâm hoạt động kinh tế xã hội, Thành phố Hồ Chí Minh luôn được Nhà nước ưu tiên nhiều chính sách và chủ trương phát triển kinh tế xã hội, là cơ sở để Thành phố Hồ Chí Minh kêu gọi các nguồn đầu tư, 1
8. đây cũng là nguồn giải quyết việc làm của người dân. Trong những năm qua, với sự phát triển vượt bậc về kinh tế, chất lượng đời sống của người dân ngày càng nâng cao, bên cạnh những thành tựu phát triển kinh tế đạt được, Thành phố Hồ Chí Minh đang đối mặt với hàng loạt vấn đề xã hội, điển hình là tình hình gia tăng tội phạm xảy ra ngày càng nhiều và diễn biến ngày càng phức tạp. Một bộ phận nhân dân có đời sống kinh tế khó khăn, không việc làm hoặc việc làm không ổn định; sự phân hóa giàu nghèo và sự xâm nhập văn hóa độc hại, lối sống thực dụng, các tệ nạn xã hội ngày càng tăng đang làm cho tình hình trật tự an toàn xã hội hết sức phức tạp, là điều kiện thuận lợi làm phát sinh tội phạm trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. Tuy nhiên, việc nghiên cứu làm rõ nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh mới chỉ dừng lại ở mức độ cá nhân, mà yêu cầu của công cuộc đấu tranh phòng, chống tội phạm đòi hỏi việc nghiên cứu nhân thân người phạm tội phải khái quát ở mức độ nhóm và cao hơn là mức độ tình hình tội phạm, để nhận thức đúng nhất nguyên nhân của tình hình tội phạm và đề xuất được các giải pháp phòng ngừa tình hình tội phạm một cách hữu hiệu nhất và mong muốn góp phần làm giảm tình hình tội phạm, vì vậy nghiên cứu sinh chọn đề tài "Nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh", để làm đề tài luận án Tiến sĩ, chuyên ngành Tội phạm học và phòng ngừa tội phạm. 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án 2.1. Mục đích nghiên cứu Luận án có mục đích làm rõ những vấn đề lý luận và thực tiễn nhân thân người phạm tội trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, từ đó chỉ rõ thực trạng các đặc điểm của nhân thân tiêu cực của người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh và những hiện tượng xã hội tiêu cực trong đời sống kinh tế xã hội tác động làm hình thành nhân thân người phạm tội; qua đó đề xuất xây dựng những giải pháp phòng ngừa tội phạm bằng cách hạn chế, khắc phục, loại bỏ các hiện tượng tiêu cực tác động hình thành đặc điểm nhân thân tiêu cực của người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh trong thời gian tới. 2
9. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Với mục đích nghiên cứu nói trên, Luận án có những nhiệm vụ nghiên cứu sau: - Tổng quan các công trình nghiên cứu trong nước và nước ngoài về nhân thân người phạm tội để xác định các vấn đề kế thừa, tiếp thu và những vấn đề cần tiếp tục nghiên cứu và làm rõ trong luận án. - Hệ thống hoá, phân tích các vấn đề lý luận liên quan đến đề tài nghiên cứu như nhân thân con người, nhân thân người phạm tội, các đặc điểm của nhân thân người phạm tội làm nền tảng lý luận và phương pháp luận cho Luận án. - Khảo sát, đánh giá thực trạng đặc điểm nhân thân người phạm tội trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh, chỉ ra những đặc điểm tiêu cực nào tác động hình thành đặc điểm nhân nhân thân tiêu cực của người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. - Đề xuất các giải pháp phòng ngừa hiệu quả tình hình phạm tội trên địa bàn thành phố Hồ Chí Minh từ góc độ nhân thân người phạm tội. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án 3.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của Luận án là những vấn đề lý luận và thực tiễn nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2009 – 2018. 3.2. Phạm vi nghiên cứu Đề tài nghiên cứu là những vấn đề lý luận nhân thân người phạm tội dưới góc độ chuyên ngành tội phạm học và phòng ngừa tội phạm dựa trên thực tiễn tình hình tội phạm tại Thành phố Hồ Chí Minh giai đoạn 2009 - 2018 với hai nhóm tội là các tội phạm về ma túy và các tội xâm phạm sở hữu, do hai nhóm tội này chiếm tỷ lệ cao (76,5%) trên tổng số vụ án đưa ra xét xử hình sự tại Thành phố Hồ Chí Minh. 4. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu 4.1. Phương pháp luận Luận án nghiên cứu dựa trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa Mác - Lênin và Tư tưởng Hồ Chí Minh, quan điểm, chủ trương, chính sách của Đảng, Nhà nước về đấu tranh phòng, chống tội phạm trong quá trình xây dựng nhà 3
10. nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa, áp dụng và bảo vệ pháp luật trong thời kỳ đổi mới liên quan đến nhân thân người phạm tội làm phương pháp luận nghiên cứu. 4.2. Các phương pháp nghiên cứu Luận án sử dụng nhiều phương pháp nghiên cứu cụ thể như: Phương pháp phân tích và tổng hợp, phương pháp hệ thống, phương pháp luật học so sánh, phương pháp lịch sử cụ thể, phương pháp thống kê Phương pháp nghiên cứu gián tiếp thông qua tổng hợp và phân tích tài liệu, phương pháp nghiên cứu trực tiếp thông qua khảo sát thực tế, tiếp xúc và trao đổi trực tiếp với các nhà nghiên cứu, cũng như phỏng vấn trực tiếp người phạm tội tại trại giam Chí Hòa, Thành phố Hồ Chí Minh. - Phương pháp thống kê: Phương pháp này được sử dụng và thu thập số liệu thống kê về tội phạm, các báo cáo tổng kết, các số liệu thống kê, các bản án của Viện kiểm sát nhân dân và Toà án nhân dân Thành phố Hồ Chí Minh để phân tích và làm rõ các đặc điểm của nhân thân người phạm tội, từ đó chỉ ra các yếu tố tác động và hệ thống các giải pháp nhằm loại bỏ, ngăn chặn các yếu tố tiêu cực này ra khỏi đời sống xã hội. - Phương pháp nghiên cứu điển hình: Luận án sử dụng phương pháp này nhằm đánh giá các bản án điển hình về tội phạm ma tuý và xâm phạm sở hữu đã được Toà án nhân thành phố Hồ Chí Minh xét xử điển hình nhất trong giai đoạn 2009 - 2018, nhằm phản ánh về tính chất, mức độ, đặc điểm của nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. - Phương pháp so sánh: Trong luận án, phương pháp này được sử dụng để so sánh tình hình nhân thân người phạm tội trong địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh so với vùng miền khác. - Phương pháp chuyên gia: Phương pháp này được sử dụng trong luận án để tiến hành các buổi trao đổi các ý kiến chuyên gia, với những người có kinh nghiệm, với Điều tra viên, Kiểm sát viên, Thẩm phán . để làm rõ hơn về thực trạng phòng ngừa tội phạm từ khía cạnh nhân thân người phạm tội trên địa bàn Thành phố Hồ Chí Minh. 4