Luận án Phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay - Tiếp cận từ quan điểm tư tưởng Hồ Chí Minh

Nội dung tài liệu: Luận án Phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay - Tiếp cận từ quan điểm tư tưởng Hồ Chí Minh

1. MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN DANH MỤC BẢNG BIỂU DANH MỤC BIỂU ĐỒ HÌNH VẼ MỞ ĐẦU ....................................................................................................... 1 Chƣơng 1: Tổng quan nghiên cứu của đề tài ........................................... 14 1.1. Các công trình nghiên cứu liên quan đến đề tài ..................................... 14 1.1.1. Các công trình nghiên cứu về phẩm chất nghề nghiệp nhà báo ......... 14 1.1.2. Nhóm các công trình nghiên cứu về phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam ...................................................................................... 28 1.1.3. Hƣớng nghiên cứu tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam và các giải pháp nâng cao phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam ........................................................... 35 1.2. Khái quát kết quả của các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án và những vấn đề cần giải quyết ...................................................... 39 1.2.1. Khái quát kết quả của các công trình nghiên cứu liên quan đến luận án... 39 1.2.2. Những vấn đề luận án cần tập trung giải quyết .................................. 42 Chƣơng 2: Cơ sở lý luận - thực tiễn vấn đề xây dựng phẩm chất nghề nghiệp nhà báo theo quan điểm tƣ tƣởng Hồ Chí Minh ......................................................................................... 44 2.1. Những khái niệm cơ bản ........................................................................ 44 2.1.1. Phẩm chất, nghề nghiệp ...................................................................... 44 2.1.2. Báo chí và nhà báo .............................................................................. 44 2.1.3. Phẩm chất nghề nghiệp và phẩm chất nghề nghiệp nhà báo .............. 47 2.2. Cơ sở chính trị và pháp lý về xây dựng phẩm chất nghề nghiệp nhà báo ....................................................................................................... 50 2.2.1. Chủ nghĩa Mác - Lênin về phẩm chất nhà báo ................................... 50
2. 2.2.2. Quan điểm của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam về báo chí và phẩm chất ngƣời làm báo .............................................................................. 58 2.3. Cơ sở thực tiễn về xây dựng phẩm chất nghề nghiệp nhà báo .............. 68 2.3.1. Thực tiễn khách quan tác động đến báo chí và nhà báo hiện nay....... 68 2.3.2. Tình hình báo chí và đội ngũ nhà báo Việt Nam hiện nay ................. 72 Chƣơng 3: Những quan điểm cơ bản trong tƣ tƣởng Hồ Chí Minh về phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam .......................... 78 3.1. Quan điểm của Hồ Chí Minh về vai trò của nhà báo cách mạng .......... 79 3.1.1. Nhà báo là chiến sĩ xung kích, đi tiên phong trên mặt trận tƣ tƣởng của đảng .............................................................................................. 79 3.1.2. Nhà báo là nhà văn hóa vì nhân dân, phục vụ nhân dân ..................... 80 3.1.3. Nhà báo là chiến sĩ tiên phong trong nêu gƣơng ngƣời tốt, việc tốt và đấu tranh chống tiêu cực, chống các loại kẻ thù ............................ 82 3.2. Quan điểm của Hồ Chí Minh về phẩm chất nghề nghiệp nhà báo cách mạng............................................................................................ 83 3.2.1. Về phẩm chất chính trị, tƣ tƣởng của nhà báo .................................... 84 3.2.2. Về phẩm chất đạo đức, lối sống của nhà báo ...................................... 90 3.2.3. Về phẩm chất chuyên môn, nghiệp vụ, tri thức và văn hoá vốn sống của nhà báo ................................................................................. 96 Chƣơng 4: Thực trạng phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay ...................................................................................... 105 4.1. Phƣơng pháp tiếp cận khảo sát thực trạng phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện tại ................................................................ 105 4.1.1. Phƣơng pháp tiếp cận ........................................................................ 105 4.1.2. Phƣơng pháp khảo sát ....................................................................... 111 4.2. Kết quả khảo sát, điều tra thực tế ......................................................... 112 4.2.1. Phẩm chất chính trị ............................................................................ 113 4.2.2. Phẩm chất đạo đức ............................................................................ 125 4.2.3. Phẩm chất chuyên môn, nghiệp vụ, tri thức văn hoá và vốn sống ... 136 4.2.4. Nguyên nhân của thực trạng ............................................................. 151
3. Chƣơng 5: Hoàn thiện mô hình phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay theo quan điểm tƣ tƣởng Hồ Chí Minh ..... 162 5.1. Quan điểm tiếp cận xây dựng và hoàn thiện mô hình phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay ................................................... 162 5.1.1. Các quan điểm tiếp cận ..................................................................... 162 5.1.2. Chủ trƣơng mới của Đảng, Nhà nƣớc về báo chí Việt Nam ............. 164 5.2. Đề xuất mô hình xây dựng và thực hiện phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay tiếp cận từ quan điểm tƣ tƣởng Hồ Chí Minh .................................................................................................. 168 5.2.1. Mô hình phẩm chất nghề nghiệp của nhà báo hiện nay theo tƣ tƣởng Hồ Chí Minh ........................................................................... 168 5.3. Điều kiện thực hiện mô hình ................................................................ 178 5.4. Khuyến nghị nâng cao phẩm chất nghề nghiệp nhà báo Việt Nam hiện nay ............................................................................................. 181 5.4.1. Khuyến nghị với Đảng, Nhà nƣớc, quản lý nhà nƣớc với báo chí ... 181 5.4.2. Khuyến nghị đối với hội nhà báo Việt Nam ..................................... 182 5.4.3. Khuyến nghị đối với các cơ quan báo chí ......................................... 183 5.4.4. Khuyến nghị đối với các cơ sở đào tạo sinh viên báo chí ................. 186 5.4.5. Khuyến nghị đối với nhà báo ............................................................ 188 5.4.6. Khuyến nghị đối với công luận, độc giả ........................................... 189 KẾT LUẬN ................................................................................................ 192 DANH MỤC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ................ 197 ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN ....................................... 197 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................. 198 PHỤ LỤC Phụ lục 1. Bộ công cụ khảo sát ................................................................... 213 Phụ lục 2. Kết quả xử lý phiếu hỏi .............................................................. 226 Phụ lục 3. Biên bản phỏng vấn sâu ............................................................. 269 Phụ lục 4. Lƣợc dịch một số văn bản quy định về phẩm chất nghề nghiệp của nhà báo trên thế giới ................................................................... 307
4. Phụ lục 5. Một số văn bản quy định về phẩm chất nghề nghiệp nhà báo của Việt Nam .................................................................................... 324
5. DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT TRONG LUẬN ÁN DLXH Dƣ luận xã hội Đảng CSVN Đảng Cộng sản Việt Nam Đặc khu KT-HC Đặc khu kinh tế - xã hội ĐH KHXH&NV Hà Nội Đại học Khoa học xã hội và Nhân văn Hà Nội HCM Hồ Chí Minh MXH Mạng xã hội Nxb Nhà xuất bản NCS Nghiên cứu sinh PCNNNB Phẩm chất nghề nghiệp nhà báo PGS,TS Phó Giáo sƣ, Tiến sĩ PVS Phỏng vấn sâu TS Tiến sĩ
6. DANH MỤC BẢNG, BIỂU ĐỒ Hình 1. Sơ đồ mô phỏng quan hệ báo chí theo lý thuyết hệ thống ............. 106 Hình 2. Nhà báo tự đánh giá về phẩm chất chính trị .................................. 114 Hình 3. Giá trị trung bình nhà báo tự đánh giá phẩm chất chính trị ........... 115 Hình 4. Tƣơng quan giữa nhà báo nam và nữ khi đánh giá biểu hiện ........ 119 về phẩm chất chính trị ................................................................................. 119 Hình 5. Đánh giá của nhà báo về phẩm chất chính trị của đồng nghiệp .... 121 Hình 6. Đánh giá của nhà báo về phẩm chất nghề nghiệp của đồng nghiệp ............................................................................................ 123 Hình 7. So sánh nhà báo tự nhận đánh giá và nhà báo đánh giá đồng nghiệp các biểu hiện về phẩm chất chính trị của nhà báo ............ 124 Hình 8. Nhà báo tự đánh giá phẩm chất đạo đức ........................................ 126 Hình 9. Giá trị trung bình nhà báo tự đánh giá đồng nghiệp về phẩm chất đạo đức .................................................................................. 126 Hình 10. Mức độ yêu thích các nghề nghiệp của nhà báo .......................... 127 Hình 11. So sánh tƣơng quan giữa nhận định của nhà báo nam và nữ trong nhận định về hành vi “đăng tin bài giật gân câu khách” của đồng nghiệp ............................................................................ 133 Hình 12. Trình độ chuyên môn của các nhà báo đƣợc khảo sát ................. 137 Hình 13. Tự đánh giá của nhà báo về nhận thức chuyên môn, nghiệp vụ .. 137 Hình 14. Sự khác biệt giữa nhận định của các nhóm nhà báo với nhận định về số lƣợng nhà báo .............................................................. 139 Hình 15. Tự đánh giá của nhà báo về mức độ đáp ứng của bản thân với chuyên môn, nghiệp vụ ................................................................. 140 Hình 16. Tự đánh giá của các nhà báo về hành vi phẩm chất chuyên môn ................................................................................................ 141 Hình 17. Giá trị trung bình của các biểu hiện về hành vi phẩm chất chuyên môn, nghiệp vụ ................................................................. 142
7. Hình 18. So sánh ý kiến của nhà báo tự đánh giá và đánh giá đồng nghiệp về mức độ hiểu biết về kiến thức lý luận chính trị .......... 145 Hình 19. Giá trị trung bình của các biểu hiện về phẩm chất chuyên môn, nghiệp vụ .............................................................................. 150 Hình 20. So sánh giá trị trung bình của từng nhóm phẩm chất .................. 150 Hình 21. So sánh giữa các nhà báo có trình độ chính trị khác nhau và ảnh hƣởng tiêu cực từ tham vọng trong quá trình tác nghiệp ....... 154 Hình 22. Ảnh hƣởng tiêu cực từ các mối quan hệ đến phẩm chất nghề nghiệp nhà báo .............................................................................. 156 Hình 23. Ảnh hƣởng tiêu cực từ các mối quan hệ đến phẩm chất nghề nghiệp nhà báo .............................................................................. 157 Hình 24. Ý kiến của nhà báo về các yếu tố tác động tiêu cực đến phẩm chất nghề nghiệp ........................................................................... 158
8. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Nhìn tổng thể, báo chí thế giới trong thập niên gần đây có nhiều biến động, phản ánh hiện trạng toàn cầu với bức tranh đa sắc màu. Các nền báo chí phát triển nhƣ Hoa Kỳ, Liên bang Đức, Pháp, Anh,... cuốn theo những vấn đề quốc gia và quốc tế, phát triển theo hƣớng cộng sinh, lan tỏa cùng mạng xã hội (MXH), gia tăng nhanh chóng sức mạnh của dƣ luận xã hội (DLXH) trong giám sát và phản biện xã hội đối với những quyết sách lớn, vấn đề lớn của quốc gia trong mối quan hệ quốc tế. Gần đây nhất, có thể thấy báo chí Hoa Kỳ trong cuộc bầu cử tổng thống năm 2016 với những biến thái khó lƣờng, theo hƣớng chi phối bởi lợi ích của các nhóm, mà theo truyền thống, báo chí nƣớc này cần và luôn thể hiện tính chuyên nghiệp trong thông tin khách quan, trung thực với các vấn đề đối nội. Khác với một số nƣớc, nhà báo chuyên nghiệp ở Hoa Kỳ không đƣợc tham gia đảng phải chính trị, để thể hiện “tính chuyên nghiệp” trong thông tin. Thế những, truyền thông Mỹ nói chung trong chiến dịch trach cử, hầu nhƣ bị cuốn vào các nhóm lợi ích của các ứng cử viên khá rõ nét. Tuy nhiên, trong các vấn đề quốc tế, báo chí nƣớc này thông tin đa dạng hơn, trong đó tính phản biện để tìm kiếm lối đi rõ nét hơn. Báo chí Châu Âu có sự khác biệt đáng kể so với báo chí Hoa Kỳ, thể hiện rõ hơn tính đa dạng trong khuynh hƣớng khi phản ánh tình hình EU, NATO cũng nhƣ vấn đề khu vực và thế giới, trong đó rõ nét nhất là thông tin cuộc khủng hoảng Ukraina, xung đột Trung Đông - Bắc Phi. Với vấn đề nội khối EU, báo chí châu lục này thể hiện lúng túng trong xu hƣớng phát triển, nhất là vấn đề bre-xit, vấn đề nhập cƣ hay quan hệ với Nga; kể cả vấn đề Trung Đông - Bắc Phi. Nhìn tổng thể, vẫn có một luồng thông tin không thể không nhận ra là luồng ý kiến bái Nga của cả Châu Âu, nhất là Mỹ. Nhƣ vậy, dù luôn cho mình là “khách quan, trung thực” những báo chí Phƣơng Tây vẫn luôn bị cuốn vào các khuynh hƣớng và dòng xoáy chính trị của các thế lực chính trị. Báo chí Mỹ đang “mắc kẹt”
9. 2 giữa cuộc khủng hoảng quyền lực của hai đảng Cộng hóa và Dân chủ, giữa đảng Dân chủ với Tổng thống D. Trump, kể từ sau bầu cử năm 2016. Bên cạnh chúng ta, báo chí Trung Quốc luôn thể hiện rõ là công cụ chính trị, xung kích đi đầu của Đảng và Nhà nƣớc Trung Quốc trong cả đối nội và đối ngoại. Tuy nhiên, cùng với đó, báo chí mang đậm tính dân tộc trong lòng nền báo chí này vẫn luôn thể hiện “giọng điệu” màu sắc “đặc sắc Trung Hoa đương đại”, là tính hung hăng, bề trên theo kiểu “anh hùng xa lộ”. Nhƣ vậy, điểm qua đôi nét tổng quát báo chí thế giới và một số nƣớc để thấy rằng. Câu hỏi nhà báo chuyên nghiệp là ai và cái gì thúc đẩy họ hoạt động nghề nghiệp? Hay nói cách khác, mô hình phẩm chất nghề nghiệp báo chí hay quan điểm về nhân cách nhà báo đƣơng đại vừa thể hiện tính truyền thống, vừa thể hiện tính khu vực hay bản địa khá rõ nét, dù ở nƣớc phát triển hay đang phát triển, ở Âu - Mỹ hay Châu Á... Ở Việt Nam, trong thời kỳ đổi mới, báo chí Việt Nam đã đạt đƣợc nhiều thành tựu đáng kể, góp phần quan trọng làm nên thành công của sự nghiệp phát triển đất nƣớc và hội nhập quốc tế. Báo chí Việt Nam phát triển nhanh về số lƣợng, loại hình, ấn phẩm, đội ngũ ngƣời làm báo, công chúng, cơ sở vật chất - kỹ thuật, công nghệ làm báo, năng lực tài chính, tác động xã hội của báo chí ngày càng đƣợc mở rộng. Những tin tức, sự kiện và vấn đề thời sự đƣợc cập nhật nhanh hơn... Những vấn đề đặt ra, các vấn đề bức xúc, nỗi niềm của nhân dân đã đƣợc báo chí nêu ra, thu hút nguồn lực xã hội và hệ thống tham gia giải quyết, ngày càng xứng đáng là tiếng nói của Đảng, Nhà nƣớc và diễn đàn của nhân dân dƣới sự lãnh đạo của Đảng và quản lý của Nhà nƣớc, là cầu nối Việt Nam với bạn bè quốc tế; là công cụ quan trọng quảng bá thƣơng hiệu quốc gia, xây dựng hình ảnh tích cực của Việt Nam trên trƣờng quốc tế. Ngày nay, nhờ ảnh hƣởng của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ trên thế giới, môi trƣờng truyền thông thay đổi nhanh chóng; trong đó, kỹ thuật và công nghệ số làm cơ sở nền tảng và chi phối ngày càng mạnh mẽ đặc tính của môi trƣờng này. Giống nhƣ cá cần phải thích nghi với môi trƣờng nƣớc, báo chí đƣơng đại nói