Luận án Xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận án Xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam

1. NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG --------------------------- PHẠM TIẾN MẠNH XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM Ở VIỆT NAM LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ HÀ NỘI, 2019
2. NGÂN HÀNG NHÀ NƯỚC VIỆT NAM BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO HỌC VIỆN NGÂN HÀNG -------------------------- PHẠM TIẾN MẠNH XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM Ở VIỆT NAM CHUYÊN NGÀNH : TÀI CHÍNH - NGÂN HÀNG MÃ SỐ : 9.34.02.01 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC : 1. PGS. TS. NGUYỄN THANH PHƯƠNG 2. TS. ĐÀO LÊ MINH HÀ NỘI, 2019
3. LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu nêu trong luận án này là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng. Các kết quả nghiên cứu của luận án có tính độc lập, số liệu và dữ liệu sử dụng trong luận án được trích dẫn đúng quy định. Tôi xin hoàn toàn chịu trách nhiệm lời cam đoan trên. Người cam đoan Phạm Tiến Mạnh
4. i MỤC LỤC DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT .................................................................................. IV DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH ............................................................................ V MỞ ĐẦU .................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1. TỔNG QUAN NGHIÊN CỨU ............................................................ 7 1.Tổng quan nghiên cứu nước ngoài ........................................................................ 7 1.1.Nguồn cung vốn đối với việc hình thành và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ...... 7 1.2.Các yếu tố chính sách tác động đến sự hình thành và phát triển của quỹ đầu tư mạo hiểm ............................................................................................................... 12 1.3.Những yếu tố nội tại tác động đến sự phát triển của quỹ đầu tư mạo hiểm........ 17 2. Tổng quan nghiên cứu trong nước ............................................................... 19 3. Khoảng trống nghiên cứu ............................................................................. 22 Kết luận chương 1 ................................................................................................... 24 CHƯƠNG 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN .................. 25 QUỸ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM.................................................................................... 25 2.1. Khái niệm về vốn đầu tư mạo hiểm và quỹ đầu tư mạo hiểm ........................ 25 2.1.1. Vốn đầu tư mạo hiểm ................................................................................... 25 2.1.2. Quỹ đầu tư mạo hiểm ................................................................................... 27 2.2. Lý luận về xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm .............................. 30 2.2.1. Xây dựng quỹ đầu tư mạo hiểm .................................................................... 33 2.2.2. Phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm .................................................................... 48 2.2.3. Vai trò của xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm .............................. 50 2.2.4. Nhân tố ảnh hưởng đến xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ........... 53 Kết luận chương 2 ................................................................................................... 63 CHƯƠNG 3. THỰC TIỄN XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN ................................ 64 QUỸ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM TRÊN THẾ GIỚI ..................................................... 64 3.1. Thực tiễn quá trình hình thành và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm trên thế giới.................................................................................................................................64 3.1.1. Lịch sử hình thành và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm.................................. 64 3.1.2. Xu hướng phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm trên thế giới ................................ 66 3.2. Kinh nghiệm xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Trung Quốc và Hàn Quốc ................................................................................................................ 67 3.2.1. Kinh nghiệm xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm tại Trung Quốc .. 67 3.2.2. Kinh nghiệm xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm tại Hàn Quốc ..... 82 3.3. Bài học .............................................................................................................. 93
5. ii 3.3.1. Chính phủ đóng vai trò thiết yếu trong quá trình xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm .................................................................................................... 93 3.3.2. Tập trung đầu tư vào lĩnh vực yêu cầu trình độ khoa học, công nghệ cao ..... 96 3.3.3. Tận dụng thu hút nguồn vốn đầu tư mạo hiểm từ tất cả các thành phần trong xã hội ..................................................................................................................... 96 3.3.4. Mạng lưới kết nối trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm ....................................... 97 3.3.5. Lựa chọn hình thức quỹ đầu tư mạo hiểm phù hợp trong từng thời kỳ .......... 98 3.3.6. Tập trung phát triển thị trường chứng khoán................................................. 98 Kết luận chương 3 ................................................................................................... 99 CHƯƠNG 4. THỰC TRẠNG XÂY DỰNG VÀ PHÁT TRIỂN .......................... 100 QUỸ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM Ở VIỆT NAM ......................................................... 100 4.1. Giới thiệu về môi trường nhân tố tác động đến hoạt động quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ................................................................................................... 100 4.1.1. Chính sách của chính phủ ........................................................................... 100 4.1.2. Giá trị văn hóa xã hội đối với kinh doanh ................................................... 104 4.1.3. Tổ chức nghiên cứu khoa học công nghệ .................................................... 106 4.1.4. Địa điểm .................................................................................................... 109 4.1.5. Nguồn lực cho đầu tư mạo hiểm ................................................................. 111 4.2. Thực trạng xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ....... 115 4.2.1. Thực trạng xây dựng quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam............................ 116 4.2.2. Thực trạng phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ............................. 119 4.3. Kết quả khảo sát nhân tố ảnh hưởng đến xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ........................................................................................... 139 4.3.1. Thống kê mô tả .......................................................................................... 139 4.3.2. Phân tích nhân tố tác động đến xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ............................................................................................................. 143 4.4. Đánh giá chung về thực trạng xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ............................................................................................................... 149 4.4.1. Kết quả đạt được ........................................................................................ 150 4.4.2. Tồn tại và nguyên nhân .............................................................................. 151 Kết luận chương 4 ................................................................................................. 158 CHƯƠNG 5. KHUYẾN NGHỊ CHÍNH SÁCH NHẰM XÂY DỰNG ................ 159 VÀ PHÁT TRIỂN QUỸ ĐẦU TƯ MẠO HIỂM Ở VIỆT NAM ......................... 159 5.1. Định hướng xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ...... 159
6. iii 5.2. Một số khuyến nghị chính sách nhằm xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ................................................................................................... 162 5.2.1. Xây dựng khung pháp lý đồng bộ ............................................................... 162 5.2.2. Có cơ chế đặc thù cho quỹ đầu tư mạo hiểm............................................... 163 5.2.3. Thu hút nguồn lực cho quỹ đầu tư mạo hiểm .............................................. 164 5.2.4. Khuyến khích các quỹ đầu tư mạo hiểm tập trung đầu tư vào lĩnh vực công nghệ cao............................................................................................................... 165 5.2.5. Xây dựng mạng lưới kết nối các quỹ đầu tư mạo hiểm ............................... 166 5.2.6. Gợi ý hoàn thiện mô hình tổ chức và hoạt động của quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ............................................................................................................. 166 5.2.7. Quản lý nhà nước đối với quỹ đầu tư mạo hiểm ......................................... 177 5.2.8. Lộ trình tăng cường xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm ở Việt Nam ............................................................................................................................ 179 Kết luận chương 5 ................................................................................................. 182 KẾT LUẬN ............................................................................................................ 183 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................... 185 PHỤ LỤC ............................................................................................................... 192
7. iv DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT Từ viết tắt Diễn giải AMAC Hiệp hội quản lý tài sản Trung Quốc CBRC Ủy ban quản lý ngân hàng Trung Quốc CIRC Ủy ban điều tiết bảo hiểm Trung Quốc CSRC Ủy ban điều tiết chứng khoán Trung Quốc GGF Quỹ đầu tư định hướng của chính phủ GPs Các cổ đông điều hành (General Partners) HNX Sở giao dịch Chứng khoán Hà Nội HOSE Sở giao dịch Chứng khoán TP. Hồ Chí Minh IPO Phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng LPs Các cổ đông góp vốn (Limited Partners) NDRC Ủy ban cải cách và phát triển quốc gia NĐT Nhà đầu tư NSSF Quỹ bảo hiểm xã hội QĐT Quỹ đầu tư UBCK Ủy ban Chứng khoán VEIL Quỹ Vietnam Enterprise Investments Limited VOF Quỹ Vietnam Opportunity Fund
8. v DANH MỤC CÁC BẢNG, HÌNH Bảng 2. 1. So sánh quỹ đầu tư và quỹ đầu tư mạo hiểm .....................................................................29 Bảng 4. 1. Số lượng các cơ sở đào tạo, nghiên cứu tại Việt Nam ......................................................106 Bảng 4. 2. Số lượng chức danh tại Việt Nam giai đoạn 2015-2017 ..................................................106 Bảng 4. 3. Danh sách các nhà đầu tư tổ chức tại Việt Nam ..............................................................114 Bảng 4. 4. Bội chi ngân sách giai đoạn 2010-2017...........................................................................114 Bảng 4. 5. Các quỹ đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam trong giai đoạn 1991-1996 .................................117 Bảng 4. 6. Một số quỹ đầu tư mạo hiểm dành cho khởi nghiệp của Việt Nam ..................................117 Bảng 4. 7. Cơ cấu đầu tư của VEIL trong năm 2005, 2015 ..............................................................125 Bảng 4. 8. Phân bổ tài sản đầu tư của Vietnam Opportunity Fund (VOF) .........................................126 Bảng 4. 9. Danh mục đầu tư tại các quỹ đầu tư mạo hiểm thuộc Mekong Capital (2002-2015) .........127 Bảng 4. 10. Danh mục đầu tư của IDG Ventures Vietnam giai đoạn 2002-2015 ...............................129 Bảng 4. 11. Tỷ trọng đầu tư của VEIL, năm 2016 và 2018...............................................................131 Bảng 4. 12. Tỷ trọng đầu tư của VOF ..............................................................................................131 Bảng 4. 13. Danh mục đầu tư của Quỹ Mekong Enterprise Fund III hiện nay ..................................132 Bảng 4. 14. Danh mục đầu tư của IDG Ventures Vietnam ...............................................................133 Bảng 4. 15. Lĩnh vực đầu tư của các quỹ đầu tư mạo hiểm ..............................................................133 Bảng 4. 16. Giá trị giá trị tài sản ròng (NAV) của VEIL và VOF .....................................................136 Bảng 4. 17. Tốc độ tăng trưởng NAV của VEIL và VOF .................................................................137 Bảng 4. 18. Giá trị tài sản ròng của VEIL và VOF ...........................................................................138 Bảng 4. 19. Tốc độ tăng trưởng giá trị tài sản ròng của VEIL và VOF .............................................138 Bảng 4. 20. Độ tin cậy của thang đo các nhân tố chính sách của chính phủ ......................................143 Bảng 4. 21. Độ tin cậy của thang đo các nhân tố về văn hóa, xã hội .................................................144 Bảng 4. 22. Độ tin cậy của thang đo các nhân tố về năng lực đào tạo, nghiên cứu ............................145 Bảng 4. 23. Độ tin cậy của thang đo các nhân tố địa điểm đầu tư .....................................................145 Bảng 4. 24. Độ tin cậy của thang đo các nhân tố về nguồn lực .........................................................146 Bảng 4. 25. Bảng tổng hợp các biến và thang đo sau Phân tích Cronbach’s Alpha ...........................146 Bảng 4. 26. Kết quả phân tích Principle-Component Factor .............................................................147 Bảng 4. 27. Tổng hợp kết quả phân tích nhân tố khám phá ..............................................................149
9. vi Hình 2. 1. Đối tượng tham gia vào quỹ đầu tư mạo hiểm ...................................................................34 Hình 2. 2. Cấu trúc quỹ đầu tư mạo hiểm ..........................................................................................36 Hình 2. 3. Nhân tố cần thiết để xây dựng và phát triển quỹ đầu tư mạo hiểm .....................................56 Hình 2. 4. Mô hình nghiên cứu ..........................................................................................................61 Hình 3. 1. Vốn đầu tư mạo hiểm tại Hàn Quốc ..................................................................................85 Hình 3. 2. Giá trị đầu tư giai đoạn 2004-2018 tại Hàn Quốc...............................................................86 Hình 3. 3. Cấu trúc Quỹ của quỹ tại Hàn Quốc ..................................................................................91 Hình 3. 4. Các bước lựa chọn công ty quản lý quỹ .............................................................................91 Hình 3. 5. Cơ cấu nguồn vốn đầu tư mạo hiểm tại Hàn Quốc (%) ......................................................93 Hình 4. 1. Số lượng văn bản liên quan đến khoa học, công nghệ tại Việt Nam ................................. 102 Hình 4. 2. Các cơ quan ban hành các quy định trong lĩnh vực chứng khoán ở Việt Nam .................. 104 Hình 4. 3. Số lượng các văn bản liên quan đến chứng khoán được ban hành .................................... 104 Hình 4. 4. Tỷ trọng dư nợ cho vay DNNNV/ Tổng dư nợ (năm 2016).............................................. 112 Hình 4. 5. Số dân Việt Nam giai đoạn 1990 – 2050 (dự tính) ........................................................... 113 Hình 4. 6. Quy mô vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam giai đoạn 1990-2002 .................................... 123 Hình 4. 7. Quy mô vốn đầu tư mạo hiểm tại Việt Nam, giai đoạn 2002-2015 ................................... 123 Hình 4. 8. Nơi làm việc của đối tượng khảo sát ............................................................................... 140 Hình 4. 9. Kinh nghiệm đầu tư của đối tượng khảo sát ..................................................................... 140 Hình 4. 10. Trình độ học vấn của đối tượng khảo sát ....................................................................... 140 Hình 4. 11. Câu hỏi ở Việt Nam hiện nay đã có quỹ đầu tư mạo hiểm hay chưa ............................... 140 Hình 4. 12. Câu hỏi quỹ đầu tư mạo hiểm nào đang chiếm ưu thế tại Việt Nam ............................... 142 Hình 4. 13. Câu hỏi tỷ lệ thất bại khi đầu tư vào các dự án đầu tư mạo hiểm .................................... 142 Hình 4. 14. Câu hỏi về lĩnh vực đầu tư ưa thích của quỹ đầu tư mạo hiểm .......................................142 Hình 4. 15. Câu hỏi về vai trò của quỹ đầu tư mạo hiểm đối với nền kinh tế ....................................143
10. 1 MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Kể từ thời điểm đổi mới năm 1986, nền kinh tế Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu đáng ghi nhận; Việt Nam luôn nằm trong nhóm các quốc gia có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao nhất trên thế giới, tỷ lệ hộ nghèo giảm, chất lượng cuộc sống của người dân không ngừng tăng lên. Tuy nhiên, việc đổi mới nền kinh tế, xây dựng và phát triển đất nước là một quá trình không ngừng nghỉ, đòi hỏi kết hợp nhiều yếu tố nhằm tạo ra tốc độ tăng trưởng bền vững, có sức cạnh tranh cao. Kinh nghiệm từ các quốc gia phát triển, có trình độ khoa học công nghệ cao như Mỹ, Châu Âu, Hàn Quốc, Trung Quốc, Israel, v.v cho thấy, yếu tố đầu tư mạo hiểm đóng vai trò then chốt trong quá trình đổi mới công nghệ, hiện đại hóa đất nước, nâng tầm phát triển của các doanh nghiệp trong nước, hướng tới sức cạnh tranh toàn cầu; trong đó, các quỹ đầu tư mạo hiểm có vai trò trung gian trong việc luân chuyển vốn từ các cá nhân, tổ chức có vốn, sẵn sàng chấp nhận đầu tư vào các dự án mạo hiểm có triển vọng, với mục đích đạt được mức sinh lời cao trong tương lai. Lịch sử hình thành các quỹ đầu tư mạo hiểm trên thế giới cho thấy; Mỹ là quốc gia có quỹ đầu tư mạo hiểm đầu tiên, được hình thành từ năm 1946; tiếp sau đó là các quốc gia ở Châu Âu như Anh Quốc và Ireland (năm 1970), với cách thức hoạt động chủ yếu theo kinh nghiệm và vốn của người Mỹ. Sau đó, đến những năm 1980, các quốc gia khác tại Châu Âu cũng bắt đầu quan tâm và đầu tư vào các quỹ đầu tư mạo hiểm, với phương thức đầu tư và mô hình quỹ tương tự tại Mỹ. Kết quả cho thấy, Mỹ và Châu Âu là hai khu vực phát triển nhất trong lĩnh vực đầu tư mạo hiểm, chiếm tới 80% giá trị đầu tư mạo hiểm trên thế giới (Vanham, 2015) [97]. Kinh nghiệm tại các quốc gia như Trung Quốc và Hàn Quốc, chính phủ các quốc gia này sớm nhận thức được vai trò quan trọng của lĩnh vực đầu tư mạo hiểm nói chung và các quỹ đầu tư mạo hiểm nói riêng, đã sớm quan tâm, đầu tư, thúc đẩy lĩnh vực này phát triển, nhằm tạo ra động lực phát triển kinh tế bền vững. Cụ thể, trong những giai đoạn đầu hình thành và phát triển các quỹ đầu tư mạo hiểm, hai quốc gia này đã tập trung vào quá trình cải cách cơ chế, chính sách, tập trung phát triển thị trường chứng khoán sơ cấp và thứ cấp, tạo điều kiện thuận lợi thúc đẩy các quỹ đầu tư mạo hiểm phát triển, mở rộng quy mô đầu tư; ngoài ra, các yếu tố như tạo nguồn lực cho các quỹ đầu tư mạo hiểm huy động vốn, định hướng lĩnh vực đầu tư của các quỹ