Luận văn Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ LỢI NHUẬN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN TTCK VIỆT NAM Ngành: Tài chính - Ngân hàng NGUYỄN ĐỨC ANH Hà Nội - 2020
2. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGHIÊN CỨU CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ LỢI NHUẬN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP NIÊM YẾT TRÊN TTCK VIỆT NAM Ngành: Tài chính - Ngân hàng Mã số: 8340201 HỌ VÀ TÊN HỌC VIÊN: NGUYỄN ĐỨC ANH NGƯỜI HƯỚNG DẪN: PGS.TS. NGUYỄN VIỆT DŨNG Hà Nội - 2020
3. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan luận văn với đề tài “Nghiên cứu các nhân tố ảnh hưởng đến hoạt động quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp niêm yết trên TTCK Việt Nam” do cá nhân tôi nghiên cứu, nguồn số liệu được thu thập từ các nguồn đã qua thẩm định và có nguồn gốc rõ ràng, kết quả phản ánh trung thực đề tài nghiên cứu của luận văn. Tác giả luận văn Nguyễn Đức Anh
4. ii LỜI CẢM ƠN Trong quá trình học tập thạc sĩ với chuyên ngành “Tài chính Ngân hàng” tại trường Đại học Ngoại thương tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, khoa Sau đại học đã tạo điều kiện giúp đỡ và đặc biệt các thầy cô đã truyền đạt kiến thức trong quá trình tôi học tập tại trường để tôi được trau dồi thêm kiến thức về chuyên ngành đã học, từ đó xây dựng vững trắc nền tảng để hoàn thành luận văn. Tôi xin gửi lời cảm ơn chân thành sâu sắc tới thầy PGS.TS. Nguyễn Việt Dũng - Trưởng khoa Tài chính Ngân hàng trường đại học Ngoại thương, người đã chỉ bảo và hướng dẫn nhiệt tình trong suốt quá trình nghiên cứu đề tài của tôi giúp tôi có thể hoàn thành luận văn. Sau cùng tôi xin cảm ơn gia đình đã luôn quan tâm, ủng hộ và tạo mọi điều kiện tốt nhất trong quá trình học tập của tôi và cảm ơn những người bạn đã đồng hành cùng tôi trong suốt 2 năm học tập tại trường đã hỗ trợ và giúp đỡ tôi hoàn thành luận văn này. Dù đã rất cố gắng hết mình, nhưng do năng lực còn hạn chế nên bài Luận Văn nếu có phần thiếu sai sót xin được nhận sự góp ý chân thành của bạn đọc và các thầy cô để đề tài được hoàn thiện hơn và đóng góp vào tình hình thực tiễn của xã hội. Tôi xin chân thành cảm ơn! Tác giả luận văn Nguyễn Đức Anh
5. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN .................................................................................................. i LỜI CẢM ƠN ....................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU & HÌNH ................................................................ vii TÓM TẮT KẾT QUẢ LUẬN VĂN ................................................................ viii MỞ ĐẦU ................................................................................................................ 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU ......................... 4 1.1 Tính cấp thiết của đề tài ................................................................................ 4 1.2. Các nghiên cứu nước ngoài về nhân tố tác động đến hoạt động quản trị lợi nhuận ................................................................................................................... 5 1.3. Các nghiên cứu trong nước về nhân tố tác động đến hoạt động quản trị lợi nhuận ................................................................................................................... 7 CHƯƠNG 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG QUẢN TRỊ LỢI NHUẬN CỦA CÁC DOANH NGHIỆP...................................................... 12 2.1. Cơ sở lý luận hoạt động quản trị lợi nhuận ................................................ 12 2.1.1. Khái niệm hoạt động quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp ........ 12 2.1.2. Lý thuyết liên quan giải thích đến hoạt động quản trị lợi nhuận ....... 14 2.1.3. Các yếu tố ảnh hưởng đến hoạt động quản trị lợi nhuận ................... 18 2.1.4. Một số công cụ quản trị lợi nhuận ...................................................... 22 2.2. Động cơ và kỹ thuật để thực hiện hoạt động quản trị lợi nhuận của các doanh nghiệp. ............................................................................................................... 26 2.2.1. Động cơ thực hiện hoạt động quản trị lợi nhuận ................................ 26 2.2.2. Các kỹ thuật để thực hiện hoạt động quản trị lợi nhuận của DN ....... 28 2.3. Các mô hình đo lường hoạt động quản trị lợi nhuận ................................. 35 2.3.1. Mô hình của Heathly (1985) ............................................................... 36 2.3.2. Mô hình của DeAngelo (1986) ............................................................ 36
6. iv 2.3.3. Mô hình của Jones (1991) ................................................................... 37 2.3.4. Các mô hình cải tiến của Jones và các cộng sự.................................. 37 CHƯƠNG 3: PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU ........................................ 39 3.1. Quy trình nghiên cứu ................................................................................. 39 3.1.1. Phương pháp nghiên cứu .................................................................... 39 3.1.2. Quy trình nghiên cứu .......................................................................... 39 3.2.1. Đòn bẩy tài chính ................................................................................ 41 3.2.2. Đa dạng đầu tư .................................................................................... 42 3.2.3. Biến tích hợp đòn bẩy tài chính với đa dạng đầu tư ........................... 43 3.2.4. Quy mô công ty.................................................................................... 44 3.2.5. Chất lượng kiểm toán .......................................................................... 45 3.2.6. Tỷ lệ độc lập của HDQT ..................................................................... 46 3.3. Mô hình nghiên cứu và đo lường ............................................................... 47 3.4. Chọn mẫu và dữ liệu nghiên cứu ............................................................... 48 3.5. Phương pháp phân tích số liệu ................................................................... 49 3.6. Xử lý số liệu ............................................................................................... 50 TỔNG KẾT CHƯƠNG 3 ............................................................................ 52 CHƯƠNG 4: KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU VÀ THẢO LUẬN ..................... 53 4.1. Kết quả thống kê mô tả .............................................................................. 53 4.1.1. Biến phụ thuộc QTLN ......................................................................... 53 4.1.2. Các biến độc lập, biến giả .................................................................. 53 4.2. Phân tích tương quan .................................................................................. 55 4.3. Kiểm định giả thiết về trị trung bình của hai tổng thể (Independent-samples T-test) ................................................................................................................ 57 4.3.1. Biến phụ thuộc và biến Chất lượng kiểm toán .................................... 57
7. v 4.3.2. Biến phụ thuộc và biến đa dạng đầu tư .............................................. 58 4.4. Phân tích hồi quy ........................................................................................ 59 4.4.1. Kiểm định sự phù hợp của mô hình .................................................... 60 4.4.2. Kiểm định vấn đề đa cộng tuyến ......................................................... 61 4.4.3. Kiểm định Phương sai sai số thay đổi ................................................ 62 4.5. Thảo luận về kết quả nghiên cứu ............................................................... 63 TỔNG KẾT CHƯƠNG 4 ............................................................................ 64 CHƯƠNG 5: KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .............................................. 65 5.1. Kết luận ...................................................................................................... 65 5.2. Kiến nghị .................................................................................................... 66 5.3. Hạn chế đề tài ............................................................................................. 70 TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................................................. 72 PHỤ LỤC 1 .......................................................................................................... ix
8. vi DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT AEM : Accurals Based Earnings Management (Quản trị lợi nhuận dồn tích) BKS : Ban kiểm soát BCTC : Báo cáo tài chính CBTT : Công bố thông tin CEO : Giám đốc điều hành CSH : Chủ sở hữu DNNY : Doanh nghiệp niêm yết DA : Biến kế toán dồn tích có thể điều chỉnh DN : Doanh nghiệp EM : Earnings Management (Quản trị lợi nhuận) HĐKD : Hoạt động kinh doanh HDQT : Hội đồng quản trị HOSE : Sàn giao dịch chứng khoán TP.HCM HNX : Sở giao dịch chứng khoán Hà Nội NQL : Nhà quản lý NĐT : Nhà đầu tư NDA : Biến kế toán dồn tích không thể điều chỉnh QTLN : Quản trị lợi nhuận REM : Real Earnings Manipulation (Quản trị lợi nhuận thực tế) TTCK : Thị trường chứng khoán TA : Tổng biến kế toán dồn tích TNDN : Thu nhập doanh nghiệp TSCĐ : Tài sản cố định
9. vii DANH MỤC BẢNG BIỂU & HÌNH Bảng 2.1: Báo cáo kết quả hoạt động kinh doanh hợp nhất quý 2 năm 2017 của Công ty Cổ phần Bất động sản Ninh Văn Bay ..................................................... 31 Bảng 4.1: Kết quả thống kê mô tả Biến phụ thuộc - Hoạt động quản trị lợi nhuận .. 53 Bảng 4.2: Kết quả thống kê mô tả các biến độc lập ............................................. 53 Bảng 4.3: Kết quả bảng tần số biến độc lập (biến định tính) KIEMTOAN ......... 54 Bảng 4.4: Kết quả bảng tần số biến độc lập (biến định tính) DAUTU ................ 55 Bảng 4.5: Ma trận tương quan giữa các biến độc lập, biến phụ thuộc ................. 55 Bảng 4.6: Bảng kết quả kiểm định Independent - samples T-test đánh giá sự khác biệt quản trị lợi nhuận giữa nhóm kiểm toán thuộc Big 4 và ngoài Big 4 ............ 57 Bảng 4.7: Bảng kết quả kiểm định Independent - samples T-test đánh giá sự khác biệt về quản trị lợi nhuận giữa nhóm có đa dạng đầu tư (1) và nhóm không Group Statistics ................................................................................................................ 59 Bảng 4.8: Bảng ANOVA cho kiểm định F ........................................................... 60 Bảng 4.9: Kết quả đánh giá sự phù hợp của mô hình ........................................... 61 Bảng 4.10: Bảng kết quả hồi quy đa biến ............................................................. 61 Bảng 4.11: Kết quả Kiểm định Phương sai sai số thay đổi .................................. 62 HÌNH Hình 3.1: Mô hình nghiên cứu đề xuất ................................................................. 47
10. viii TÓM TẮT KẾT QUẢ LUẬN VĂN Luận văn này nghiên cứu sự ảnh hưởng của 6 nhân tố: đòn bẩy tài chính, đa dạng đầu tư, tích hợp đòn bẩy tài chính với đa dạng đầu tư, quy mô công ty, chất lượng kiểm toán và tỷ lệ độc lập HDQT trong 4 năm từ 2015 đến 2019. Bộ dữ liệu được sử dụng được tổng hợp và lấy từ phần mềm Fiintrade do Stoxplus cung cấp trong giai đoạn 2015 - 2019 sau đó được xử lý và được sử dụng dưới dạng mảng. Nghiên cứu sử dụng phương pháp định lượng nhằm xác định giả thuyết về các nhân tố tác động và mức độ tác động đến hành vi quản trị lợi nhuận, phần dữ liệu sau khi thu thập được sẽ được tiến hành hồi quy bằng phần mềm SPSS. Để hiểu rõ hơn về mối quan hệ giữa các nhân tố và hành vi quản trị lợi nhuận, luận văn đã lược khảo các nghiên cứu trước đây và những lý thuyết liên quan đến hành vi quản trị lợi nhuận. Sau khi tổng hợp các lý thuyết liên quan và các nghiên cứu trước, luận văn tiến hành xây dựng giả thuyết và mô hình nghiên cứu. Với dữ liệu thứ cấp thu thập được, bằng phương pháp hồi quy bội cho 6 biến độc lập là đòn bẩy tài chính (DONBAY), đa dạng đầu tư (DAUTU), tích hợp đòn bẩy tài chính với đa dạng đầu tư (DONBAYDD), quy mô công ty (QUYMO), chất lượng kiểm toán (KIEMTOAN) và tỷ lệ độc lập HDQT (HDQT) với một biến phụ thuộc hành vi quản trị lợi nhuận (QTLN). Kết quả cho thấy hai biến có quan hệ nghịch biến với hành vi quản trị lợi nhuận (DAUTU và DONBAY), 1 biến quan hệ đồng biến (DONBAYDD) và 3 biến còn lại không đạt nên bị loại khỏi mô hình nghiên cứu. Từ kết quả nghiên cứu luận văn góp phần đưa ra bức tranh tổng quát chung về hành vi QTLN của các DN với các nhà đầu tư, đồng thời kiến nghị nhằm kiểm soát hành vi QTLN của các DN, góp phần cải thiện chất lượng BCTC của các DNNY trên sàn chứng khoán Việt Nam