Luận văn Nghiên cứu đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0: Kinh nghiệm quốc tế và gợi suy cho Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Nghiên cứu đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0: Kinh nghiệm quốc tế và gợi suy cho Việt Nam

1. BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO TRƯỜNG ĐẠI HỌC NGOẠI THƯƠNG LUẬN VĂN THẠC SĨ NGHIÊN CỨU ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0: KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ GỢI SUY CHO VIỆT NAM Ngành: Tài chính – Ngân hàng – Bảo hiểm Chuyên ngành: Tài chính – Ngân hàng Mã số: 8340201 HỌ VÀ TÊN: VŨ ĐỨC DŨNG GIẢNG VIÊN HƯỚNG DẪN: TS. PHẠM THU HƯƠNG Hà Nội – 2018
2. MỤC LỤC DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................ 1 DANH MỤC HÌNH VẼ .............................................................................................. 4 DANH MỤC BẢNG BIỂU ........................................................................................ 4 TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN ....................................... 5 LỜI NÓI ĐẦU ............................................................................................................ 6 CHƯƠNG 1: MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN VÀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 .................. 14 1.1 MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ ĐẦU TƯ TRONG LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN ................................................................................................. 14 1.1.1 Khái niệm về đầu tư và đầu tư trong lĩnh vực công nghệ thông tin ................. 14 1.1.2 Sự cần thiết của đầu tư trong lĩnh vực công nghệ thông tin ............................ 15 1.1.3. Các hình thức đầu tư trong lĩnh vực công nghệ thông tin ............................... 18 1.2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VỀ CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 ........... 19 1.2.1. Lịch sử hình thành cách mạng công nghiệp 4.0 .............................................. 19 1.2.2. Đặc điểm của cách mạng công nghiệp 4.0 ...................................................... 25 1.2.3. Tác động của cách mạng công nghiệp 4.0 ...................................................... 27 1.3. ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 ........................................................................ 35 1.3.1. Vai trò và tác động của đầu tưvào lĩnh vực công nghệ thông tin trong cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 ....................................................................................... 35 1.3.2. Các chỉ số đánh giá thực trạng đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 ........................................................................ 48 1.3.3 Các yếu tố ảnh hưởng tới đầu tư lĩnh vực công nghệ thông tin ....................... 50 CHƯƠNG 2: THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆTHÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÔNG NGHIỆP 4.0 TRÊN THẾ GIỚI ......................... 53
3. 2.1. TỔNG QUAN THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 TRÊN THẾ GIỚI .................................................................................................................. 53 2.1.1. Xu hướng đầu tư của các nước trên thế giới ................................................... 53 2.1.2. Tác động của đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh công nghiệp 4.0 đến nền kinh tế - xã hội ........................................................................... 57 2.2. HOẠT ĐỘNG ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CMCN 4.0 CỦA MỘT SỐ NƯỚC TRÊN THẾ GIỚI .......... 74 2.2.1. Hoạt động đầu tư tại Hoa Kỳ .......................................................................... 74 2.2.2. Hoạt động đầu tư tại Singapore ....................................................................... 78 2.2.3. Hoạt động đầu tư tại Malaysia ........................................................................ 83 2.3. ĐÁNH GIÁ THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÔNG NGHỆ 4.0 TRÊN THẾ GIỚI- NHỮNG KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC- HẠN CHẾ VÀ NGUYÊN NHÂN .................................. 86 2.3.1 Đánh giá thực trạng đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin- Hạn chế và nguyên nhân .............................................................................................................. 86 2.3.2 Kinh nghiệm từ các quốc gia về chính sách đầu tư và phát triển vào lĩnh vực ICT ............................................................................................................................ 88 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ GỢI SUY VỀ ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆTHÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 ... 92 3.1. TỔNG QUAN THỰC TRẠNG ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 TẠI VIỆT NAM.......................................................................................................................... 92 3.1.1. Các chỉ số đánh giá đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin tại Việt Nam ... 92 3.1.2 Thực trạng yếu tố ảnh hưởng tới lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 ....................................................................................... 94
4. 3.1.3. Đánh giá thực trạng đầu tư trong lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 ....................................................................................... 96 3.2. MỘT SỐ GỢI SUY CHO VIỆT NAM VỀ ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0 105 3.2.1 Gợi suy về chiến lược thúc đẩy đầu tư vào phát triển lĩnh vực công nghệ thông tin đối với Chính phủ Việt Nam .............................................................................. 105 3.2.2 Gợi suy về đầu tư phát triển vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh cách mạng công nghiệp 4.0 đối với nhóm doanh nghiệp ........................................ 108 3.2.3 Đầu tư và quản lý phát triển cơ sở hạ tầng phục vụ hoạt động công nghệ thông tin ............................................................................................................................. 108 3.2.4 Trình độ dân trí và thói quen sử dụng ............................................................ 109 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................ 111
5. 1 Lời cảm ơn Đề tài “NGHIÊN CỨU ĐẦU TƯ VÀO LĨNH VỰC CÔNG NGHỆ THÔNG TIN TRONG BỐI CẢNH CÁCH MẠNG CÔNG NGHIỆP 4.0: KINH NGHIỆM QUỐC TẾ VÀ GỢI SUY CHO VIỆT NAM” là nội dung tôi chọn để nghiên cứu và làm luận văn tốt nghiệp sau hai năm theo học chương trình cao học chuyên ngành Tài chính- Ngân hàng tại trường Đại học Ngoại thương Để hoàn thành quá trình nghiên cứu và hoàn thiện luận văn này, lời đầu tiên tôi xin chân thành cảm ơn sâu sắc đến Cô Phạm Thu Hương Phòng Quản lý đào tạo – Trường Đại học Ngoại thương đã trực tiếp chỉ bảo và hướng dẫn tôi trong suốt quá trình nghiên cứu để tôi hoàn thiện luận văn này. Ngoài ra tôi xin chân thành cảm ơn các Thầy, Cô trong Khoa Tài chính- Ngân hàng đã đóng góp những ý kiến quý báu cho luận văn. Nhân dịp này, tôi cũng xin cảm ơn lãnh đạo và các anh chị đang công tác tại Vụ Kế hoạch-Tài chính, Bộ Khoa học và Công nghệ, Cục Thông tin KH&CN Quốc gia, đã tạo điều kiện và thời gian cho tôi trong suốt quá trình nghiên cứu. Cuối cùng, tôi xin cảm ơn những người thân, bạn bè đã luôn bên tôi, động viên tôi hoàn thành khóa học và bài luận văn này. Trân trọng cảm ơn! Học viên Vũ Đức Dũng
6. 2 Lời cam đoan Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các số liệu sử dụng phân tích trong luận án có nguồn gốc rõ ràng, đã công bố theo đúng quy định. Các kết quả nghiên cứu trong luận án do tôi tự tìm hiểu, phân tích một cách trung thực, khách quan và phù hợp với thực tiễn của Việt Nam. Các kết quả này chưa từng được công bố trong bất kỳ nghiên cứu nào khác. Học viên Vũ Đức Dũng
7. 3 DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT ICTs Công nghệ thông tin NHTG Ngân hàng thế giới WEF (World Economic Forum) Diễn đàn kinh tế thế giới CMCN Cách mạng công nghiệp KH&CN Khoa học và Công nghệ AEC (ASEAN Economic Community) Cộng đồng kinh tế ASEAN DNVVN Doanh nghiệp vừa và nhỏ R&D Nghiên cứu và phát triển
8. 4 DANH MỤC HÌNH VẼ Hình 1.1 Hình ảnh về các cuộc CMCN từ trước đến nay..............................Trang 19 Hình 2.1: Năng lực đổi mới và số lượng Patent đăng ký trên 1 triệu dân từ năm 2012-2016 ....... ... .Trang 53 Hình 2.2: Năng lực đổi mới và số lượng Patent đăng ký trên 1 triệu dân từ năm 2012-2016 .. ... .Trang 54 Hình 2.3: Tác động của công nghệ đến đổi mới mô hình kinh doanh: 2015 và 2016 ..... .. ..Trang 58 Hình 2.4: Tác động đến kinh tế của ICTs đối với các quốc gia và khu vực trên thế giới từ năm 2012-2016. .........Trang 59 Hình 2.5: Bảng xếp hạng của 7 nước dẫn đầu về 9 chỉ số còn lại .... ..Trang 60 Hình 2.6: Xu hướng sử dụng ICTs tại các khu vực: Cá nhân, tư nhân và Chính phủ ... .. .Trang 63 Hình 3.1 Chỉ số NRI Việt Nam năm 2016 .. .. .Trang 79 DANH MỤC BẢNG BIỂU Bảng 3.1 Chỉ số NRI Việt Nam giai đoạn 2014-2016 ..... . Trang 80
9. 5 TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN Mục tiêu nghiên cứu của luận văn là tìm hiểu được tình hình và hiện trạng đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin trong bối cảnh CMCN 4.0 trên một số quốc gia.Do bối cảnh của đề tài nghiên cứu được thực hiện vào thời điểm cuộc CMCN 4.0 đã phát triển mạnh mẽ, các quốc gia, doanh nghiệp trên thế giới đều nhận thức được tầm quan trọng của cuộc CMCN này, đặc biệt là lĩnh vực công nghệ thông tin đóng vai trò chủ đạo với các tác động trực tiếp đến xã hội và nền kinh tế. Bài nghiên cứu tìm hiểu về hoạt động đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin: bản chất của đầu tư vào công nghệ thông tin, các hình thức đầu tư vào công nghệ thông tin. Tiếp theo đó, bản chất của cuộc CMCN 4.0, cùng với đó là nêu ra được vai trò của công nghệ thông tin và những lợi ích thu được khi đầu tư vào công nghệ thông tin trong bối cảnh CMCN 4.0 Tại Chương II, để đánh giá về thực trạng đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin, người viết cũng tìm hiểu về tình hình đầu tư theo các báo cáo của diễn đàn kinh tế thế giới, ngân hàng thế giới. Cụ thể hơn, người viết cũng tìm hiểu về kinh nghiệm, phương hướng, mục tiêu chỉ đạo, chính sách của Chính phủ và các kết quả thu về được ở một số quốc gia tiêu biểu trong hoạt động đầu tư vào lĩnh vực công nghệ thông tin như Mỹ và Singapore; có nền kinh tế, bối cảnh tương đồng Việt Nam như Malaysia. Các đối tượng này cũng phản ánh các nhóm quốc gia đạt được thành công nhưng với các chính sách, phương hướng mục tiêu hoàn toàn khác nhau. Trong chương III, trên cơ sở các nghiên cứu tại chương II, cùng với đó là các báo cáo đánh giá về thực trạng đầu tư của Chính phủ và Doanh nghiệp Việt Nam đối với lĩnh vực công nghệ thông tin trong giai đoạn 2010-2017, người viết vận dụng, điều chỉnh và đưa ra được một số lý luận để nâng cao nhận thức của các doanh nghiệp, tổ chức, cá nhân về việc đầu tư vào công nghệ thông tin và các đề xuất để cải thiện hoạt động đầu tư cho các nhà hoạch định chính sách (Bộ Khoa học và Công nghệ và Bộ Thông tin và truyền thông), phù hợp với điều kiện Việt Nam.
10. 6 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Khi đề cập về các cuộc cách mạng công nghiệp đã xuất hiện trước đây, bắt đầu từ cuộc cách mạng hơi nước ở cuối thế kỷ XVIII với các sản phẩm chính đã thay đổi thế giới: Năng lượng hơi nước, sắt, dệt vải, các công cụ máy móc,.... cho đến cuộc cách mang thứ 2 (1860-1900) với các nhà máy điện, dây chuyền sản xuất lớn, hệ thống lắp ráp, điện tin, TV, băng chuyền. Trong giai đoạn 1970-2000, cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ ba đã tối ưu hóa công nghệ tự động và máy tính đã tạo ra một cuộc cách mạng đến hầu hết mọi hoạt động kinh tế- từ sản xuất đến quản lý, cho đến truyền thông và giải trí. Những năm trở lại, những kỳ vọng về 1 thời kỳ của tiến bộ vượt trội về công nghệ, với những công nghệ tối tân cho phép các loại máy móc, hoặc cả hệ thống nhà xưởng có thể kết nối vận hành một cách tự động, không có sự xuất hiện của bàn tay con người, cho đến việc sản xuất đạt năng suất cao nhất, đã được công nhận và chấp nhận rộng rãi là cuộc cách mạng công nghiệp lần thứ tư đã xuất hiện. Để có đủ năng lực cạnh tranh trong thị trường hiện tại, các nhà sản xuất cho đến các nhà phân phối đều phải tìm cách tiếp cận được với xu hướng biến đổi, dành nguồn lực đầu tư một cách hiệu quả vào các loại công nghệ mới để tránh tụt hậu, bị bỏ lại phía sau. Cuộc cách mạng công nghiệp 4.0 (CMCN 4.0) xuất hiện và đi đến hội nghị về phát triển nào cũng gắn liền với CMCN4.0.Với tốc độ phát triển rất nhanh chóng, theo đó là các kỳ vọng về một kỷ nguyên thịnh vượng cho con người như Internet vạn vật (Intenet of Things), AI, công nghệ in 3D (3D- Printing), lưu trữ năng lượng,.... cùng với đó là mọi phương diện từ sản xuất, quản lý nhân sự đến quản trị nhân lực từ các công ty, xí nghiệp đến toàn bộ nền kinh tế. Tuy nhiên, đi cùng với những kỳ vọng về một kỷ nguyên đầy mơ ước này là những rủi ro tiềm tàng đang chờ đợi sẵn, những mối lo ngại về các cuộc tấn công mạng đã và đang làm tổn hại đến thế giới vật lý, các rủi ro về bảo mật cá nhân, và ảnh hưởng trực tiếp đến thị trường lao động. Dĩ nhiên, các công ty cũng như những nhà đầu tư nhận ra được tiềm năng và nắm bắt được xu hướng phát triển, chấp nhận các thử thách và có những chiến lược đúng đắn sẽ có nhiều cơ hội để trở nên thành công hơn trong khi những người không làm được điều đó sẽ bị thụt lại ở phía sau. Theo