Luận văn Nghiên cứu quy định về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ: Những vấn đề cần lưu ý cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Nghiên cứu quy định về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ: Những vấn đề cần lưu ý cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam

1. i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của riêng tôi. Các kết quả nêu trong Luận văn chưa được công bố trong bất kỳ công trình nào khác. Các số liệu trong luận văn là trung thực, có nguồn gốc rõ ràng, được trích dẫn đúng theo quy định. Tôi xin chịu trách nhiệm về tính chính xác và trung thực của Luận văn này. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Phan Thị An Trang
2. ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành Luận văn này, em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến Tiến sĩ Nguyễn Phúc Hiền đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình nghiên cứu và thực hiện đề tài. Em chân thành cảm ơn quý Thầy, Cô trong Khoa Tài chính – Ngân hàng cùng toàn thể quý Thầy, Cô trong trường Đại học Ngoại Thương đã tận tình truyền đạt kiến thức cho em trong quá trình học tập tại trường. Vốn kiến thức được tiếp thu trong quá trình học không chỉ là nền tảng cho quá trình nghiên cứu khóa luận mà còn là hành trang quý báu cho em trong sự nghiệp sau này. Do tính phức tạp của đề tài cũng như trình độ nhận thức của em về lý luận cũng như thực tiễn còn hạn chế, mặc dù đã có nhiều cố gắng nhưng trong quá trình thực hiện, em khó tránh khỏi những sai sót. Vì vậy, em rất mong nhận được những ý kiến đóng góp của quý thầy cô để kiến thức của em trong lĩnh vực này được hoàn thiện hơn. Em xin chân thành cảm ơn.
3. iii MỤC LỤC LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................................................... i LỜI CẢM ƠN .................................................................................................................................... ii DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT ............................................................................................................. v DANH MỤC BẢNG BIỂU .............................................................................................................. vi DANH MỤC SƠ ĐỒ ........................................................................................................................ vi TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN ...................................................................... vii LỜI NÓI ĐẦU ................................................................................................................................... 1 CHƯƠNG 1: TỔNG QUAN VỀ PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN, PHÒNG CHỐNG TÀI TRỢ KHỦNG BỐ VÀ NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI ............................................................................ 6 1.1 Tổng quan về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố ........................................................ 6 1.1.1 Khái niệm về rửa tiền ..................................................................................................... 6 1.1.1.1 Định nghĩa về rửa tiền ................................................................................................ 6 1.1.1.2 Các giai đoạn của rửa tiền .......................................................................................... 8 1.1.2 Khái niệm về tài trợ khủng bố ........................................................................................ 8 1.1.2.1 Định nghĩa khủng bố và tài trợ khủng bố ................................................................... 8 1.1.2.2 Đặc điểm của khủng bố và tài trợ khủng bố ............................................................. 11 1.1.3 Mối quan hệ giữa rửa tiền và tài trợ khủng bố ............................................................. 14 1.1.4 Tầm quan trọng của việc phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố ............................ 16 1.1.5 Các tổ chức quốc tế quan trọng về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố ............. 20 1.2 Tổng quan về Ngân hàng thương mại .................................................................................. 23 1.2.1 Định nghĩa Ngân hàng thương mại .............................................................................. 23 1.2.2 Vai trò của Ngân hàng thương mại trong hoạt động PCRT và PCTTKB .................... 25 CHƯƠNG 2: QUY ĐỊNH PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN VÀ TÀI TRỢ KHỦNG BỐ CỦA MỸ 27 2.1 Khái quát hệ thống pháp luật Mỹ ......................................................................................... 27 2.2 Cơ quan thi hành quy định về PCRT và PCTTKB .............................................................. 28 2.3 Nguồn luật liên bang về PCRT và PCTTKB của Mỹ .......................................................... 29 2.4 Đối tượng áp dụng quy định PCRT và PCTTKB của Mỹ ................................................... 31 2.5 Các yêu cầu tuân thủ quy định PCRT và PCTTKB ............................................................. 32 2.5.1 Yêu cầu về Chương trình tuân thủ ............................................................................... 33 2.5.2 Yêu cầu về Báo cáo giao dịch ...................................................................................... 35 2.5.3 Yêu cầu về lưu giữ hồ sơ .............................................................................................. 37 2.5.4 Biện pháp đặc biệt ........................................................................................................ 38 2.5.5 Yêu cầu về tuân thủ Chính sách cấm vận ..................................................................... 40 2.6 Hậu quả của việc không tuân thủ quy định PCRT và PCTTKB của Mỹ ............................. 43 2.6.1 Hậu quả đối với công dân và tổ chức Mỹ .................................................................... 43
4. iv 2.6.2 Hậu quả đối với nước ngoài ......................................................................................... 46 CHƯƠNG 3: MỘT SỐ LƯU Ý ĐỐI VỚI NGÂN HÀNG THƯƠNG MẠI VIỆT NAM TRƯỚC QUY ĐỊNH PHÒNG CHỐNG RỬA TIỀN VÀ TÀI TRỢ KHỦNG BỐ CỦA MỸ ...................... 48 3.1 Hoạt động ngân hàng thương mại tại Việt Nam................................................................... 48 3.2 Thực trạng PCRT và PCTTKB tại Việt Nam ...................................................................... 50 3.2.1 Hội nhập quốc tế trong hệ thống pháp lý và quy định về PCRT và PCTTKB ............. 50 3.2.2 Đánh giá rủi ro về rửa tiền và tài trợ khủng bố ............................................................ 52 3.2.3 Thực tế về vấn nạn rửa tiền và tài trợ khủng bố thông qua NHTM Việt Nam............. 55 3.2.4 Thực trạng triển khai PCRT và PCTTKB tại các NHTM Việt Nam ........................... 57 3.3 Rủi ro đối với NHTM Việt Nam về việc vi phạm quy định PCRT và PCTTKB của Mỹ ... 63 3.3.1 Bị ảnh hưởng xấu về uy tín .......................................................................................... 63 3.3.2 Bị đưa vào danh sách cảnh báo nội bộ của các công ty Mỹ ......................................... 64 3.3.3 Bị đưa vào danh sách cấm vận ..................................................................................... 65 3.3.4 Bị phạt theo lệnh chừng phạt của OFAC ..................................................................... 65 3.3.5 Bị chấm dứt/ngăn cản duy trì quan hệ đại lý ................................................................ 66 3.3.6 Gánh chịu chế tài do vi phạm hợp đồng ....................................................................... 67 3.3.7 Bị áp dụng các chế tài như đối với một định chế tài chính Mỹ .................................... 69 3.4 Một số gợi ý đối với Ngân hàng thương mại Việt Nam ....................................................... 70 3.4.1 Nâng cao nhận thức về tầm quan trọng tuân thủ quy định PCRT và PCTTKB ........... 70 3.4.2 Đảm bảo hiệu quả công tác PCRT và PCTTKB .......................................................... 71 3.4.2.1 Mô hình kiểm soát tuân thủ quy định PCRT và PCTTKB ....................................... 71 3.4.2.2 Quy trình PCRT và PCTTKB .................................................................................. 73 3.4.2.3 Đào tạo, khen thưởng, kỷ luật .................................................................................. 74 3.4.2.4 Đầu tư công nghệ thông tin ...................................................................................... 75 3.4.3 Lựa chọn khách hàng uy tín để giao dịch ..................................................................... 76 3.4.4 Đa dạng hóa ngoại tệ sử dụng trong giao dịch ............................................................. 77 3.4.5 Đàm phán hợp đồng, giao dịch .................................................................................... 77 3.4.6 Ràng buộc quyền cung cấp thông tin ........................................................................... 78 3.4.7 Tăng cường hợp tác ...................................................................................................... 78 3.4.8 Phối hợp chặt chẽ với cơ quan nhà nước...................................................................... 79 KẾT LUẬN CHUNG ....................................................................................................................... 81 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................................................... 82
5. v DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT STT Cụm từ Ý nghĩa 1 BSA Đạo luật Bí mật ngân hàng Mỹ 2 C.F.R Bộ pháp điển pháp quy Liên bang (Code of Federal Regulations) 3 ĐCTC Định chế tài chính 4 FATF Lực lượng đặc nhiệm tài chính về chống rửa tiền 5 FinCEN Mạng lưới Thực thi Tội phạm Tài chính 6 NHTW Ngân hàng trung ương 7 NHNN Ngân hàng nhà nước Việt Nam 8 NHTM Ngân hàng thương mại 9 NHTM VN Ngân hàng thương mại Việt Nam 10 OFAC Văn phòng Kiểm soát Tài sản Nước ngoài 11 PCRT Phòng chống rửa tiền 12 PCTTKB Phòng chống tài trợ khủng bố 13 U.S.C Bộ pháp điển pháp luật Liên bang (United States Codes)
6. vi DANH MỤC BẢNG BIỂU STT Nội dung Trang Bảng 1.1 Một số tổ chức khủng bố điển hình trên thế giới 12 Bảng 1.2 Nguồn tiền tài trợ khủng bố 14 Bảng 3.1 Đánh giá rủi ro rửa tiền theo lĩnh vực 52 Bảng 3.2 Mức độ tổn thương của các sản phẩm dịch vụ ngân hàng 54 Bảng 3.3 Phần mềm PCRT và PCTTKB của BIDV 61 DANH MỤC SƠ ĐỒ STT Nội dung Trang Sơ đồ 1.1 Quy trình rửa tiền để tài trợ khủng bố 15
7. vii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU LUẬN VĂN 1. Các thông tin chung 1.1. Tên luận văn: Nghiên cứu quy định về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ: Những vấn đề cần lưu ý cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam 1.2. Tác giả: Phan Thị An Trang 1.3. Chuyên ngành: Tài chính - Ngân hàng 1.4. Bảo vệ năm: 2020 1.5. Giảng viên hướng dẫn: TS Nguyễn Phúc Hiền 2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu - Hệ thống hoá, làm rõ cơ sở lý luận phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố. - Nghiên cứu quy định và các nôi dung tuân thủ về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ. - Làm rõ những vấn đề mà các NHTM Việt Nam cần lưu ý đối với quy định phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ. - Đề xuất những giải pháp đối với các NHTM để nâng cao công tác phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố trên cơ sở tuân thủ quy định Mỹ, bảm đảm quyền lợi của NHTM trong giao dịch. 3. Những đóng góp của luận văn - Thứ nhất, Luận văn làm sáng tỏ những nội dung trọng tâm trong quy định PCRT và PCTTKB của Mỹ. - Thứ hai, Luận văn phân tích thực trạng PCRT và PCTTKB tại các NHTM Việt Nam, đồng thời chỉ ra những tác động trong quy định PCRT và PCTTKB của Mỹ đối với hoạt động của các NHTM Việt Nam. - Thứ ba, Luận văn đề xuất những gợi ý đối với ngân hàng thương mại Việt Nam trong việc tuân thủ quy định phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ, đồng thời củng cố, nâng cao hiệu quả phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố tại ngân hàng thương mại Việt Nam.
8. 1 LỜI NÓI ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Trong những năm gần đây, và đặc biệt kể từ sau sự kiện ngày 11 tháng 9 năm 2001, các nỗ lực trên toàn thế giới để chống rửa tiền và tài trợ cho khủng bố đã ngày càng được đề cao. Rửa tiền và tài trợ cho khủng bố là những vấn đề toàn cầu không chỉ đe dọa đến an ninh mà còn làm tổn hại đến sự ổn định, minh bạch và hiệu quả của các hệ thống tài chính, làm suy yếu sự thịnh vượng kinh tế, thậm chí có thể gây ra hậu quả kinh tế và xã hội nghiêm trọng cho các quốc gia, đặc biệt là những nước đang phát triển và có hệ thống tài chính mỏng manh. Theo thống kê của Nhóm Ngân hàng thế giới (World Bank), ít nhất 1 nghìn tỷ đô la Mỹ được rửa hàng năm bằng cách sử dụng các quỹ di chuyển xuyên quốc gia ngày càng tinh vi. Thành công cuối cùng của hoạt động tội phạm là dựa trên khả năng tẩy rửa các khoản lợi bất chính bằng cách chuyển chúng qua các hệ thống tài chính quốc gia lỏng lẻo hoặc tham nhũng. Với tội phạm rửa tiền và tài trợ khủng bố đang trở phổ biến hơn bao giờ hết, điều quan trọng là cả công ty và chính phủ cần tăng cường biện pháp để kiềm chế hoạt động này. Hầu hết các quốc gia hiện có chính sách chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của mình, theo đó, yêu cầu tất cả các tổ chức tài chính tuân thủ nghiêm ngặt các chính sách này để hỗ trợ các nỗ lực chống tội phạm tài chính. Bên cạnh điều hiển nhiên về việc tuân thủ luật quốc nội về chống rửa tiền và chống tài trợ khủng bố, với sự hội nhập toàn cầu của nền kinh tế, một xu thế khác mà các tổ chức tài chính phải đề cao tuân thủ, đó là quy định phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của một số quốc gia và tổ chức quốc tế khác trên thế giới. Mỹ là một trong những quốc gia có nền kinh tế phát triển nhất trên thế giới và cũng là quốc gia có tầm ảnh hưởng lớn đối với hầu hết các quốc gia và các tổ chức quốc tế khác. “Sau 25 bình thường hóa quan hệ ngoại giao, mối quan hệ song phương giữa Việt Nam và Mỹ ngày càng trở nên tốt đẹp, biểu hiện ở việc hợp tác trên tất cả các lĩnh vực, trong đó có thương mại, được chứng minh bằng những số liệu về trao đổi thương mại đạt 77 tỷ USD” (Đại sứ Mỹ tại Hà Nội Daniel
9. 2 J.Kritenbrink, Báo Công thương ngày 14/3/2020) và xu hướng không ngừng tăng lên. Sự phát triển trong quan hệ kinh tế với Mỹ đặt ra mối quan tâm cho các doanh nghiệp Việt Nam về việc nắm được “quy tắc” và “luật chơi” với Mỹ. Ở góc độ tài chính, ngân hàng thì điều này càng trở nên quan trọng hơn. Trong bối cảnh này, việc nắm được quy định của Mỹ về PCRT và PCTTKB có ý nghĩa thiết thực với các NHTM Việt Nam nhằm tránh được những rủi ro mà các NHTM Việt Nam có thể phải đối mặt. Vì vậy, tôi lựa chọn đề tài Nghiên cứu quy định về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ: Những vấn đề cần lưu ý cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam làm đề tài Luận văn cao học của mình. 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Liên quan đến phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố ngành ngân hàng, đã có một số công trình nghiên cứu và chủ yếu tập trung vào công tác phòng chống rửa tiền, tiêu biểu như sau: Luận án “Công tác phòng chống rửa tiền trong giao dịch thanh toán tại ngân hàng thương mại cổ phần hàng hải Việt Nam” – tác giả Nguyễn Thị Thanh Phương – Đại học Ngoại thương, năm 2017 Tác phẩm đưa ra cái nhìn tổng quan về thực trạng rửa tiền liên quan đến giao dịch thanh toán tại ngân hàng và đề xuất những giải pháp nhằm bảo đảm thực hiện tốt công tác phòng chống rửa tiền trong giao dịch thanh toán tại ngân hàng thương mại cổ phần hàng hải Việt Nam. Luận án “Hoạt động phòng chống rửa tiền ở Mỹ và bài học kinh nghiệm cho Việt Nam” – tác giả Nguyễn Thị Kim Oanh, năm 2010 Tác phẩm nghiên cứu sâu về kinh nghiệm công tác phòng chống rửa tiền tại Mỹ trong nhiều lĩnh vực, từ đó đưa ra những bài học mà cơ quan quản lý và các doanh nghiệp Việt Nam cần tiếp thu, học hỏi.
10. 3 Đề tài nghiên cứu khoa học “Phòng chống rửa tiền: Những vấn đề còn nan giải” – tác giả Lê Thị Mận và Nguyễn Thanh Giang – Trường Đại học Kinh tế - Tài chính TP. Hồ Chí Minh, năm 2015 Tác phẩm đã đưa ra những đánh giá về thực trạng hoạt động phòng chống rửa tiền cũng như hạn chế của hoạt động này làm ảnh hưởng xấu đến việc điều hành chính sách tiền tệ của ngân hàng nhà nước Việt Nam cũng như quản lý vĩ mô nền kinh tế của Chính phủ. Đề tài nghiên cứu khoa học “Phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam” –tác giả Nguyễn Thị Loan – Trường Đại học Ngân hàng TP. Hồ Chí Minh, năm 2016 Tác phẩm phân tích, đánh giá kết quả và hạn chế trong hoạt động phòng chống rửa tiền qua hệ thống ngân hàng Việt Nam, khuyến nghị giải pháp góp phần nâng cao tính hiệu quả của hoạt động phòng chống rửa tiền, qua đó ngăn ngừa hạn chế ảnh hưởng tiêu cực của rửa tiền đối với quốc gia. Nhìn chung các công trình nghiên cứu chủ yếu tập trung vào thực trạng công tác, hoạt động, cách thức triển phòng chống rửa tiền, và chưa có công trình nào đi về hướng nghiên cứu quy định của một quốc gia nhất định và những tác động của nó đối với ngân hàng thương mại Việt Nam. Trước sức ảnh hưởng lớn mạnh về kinh tế, chính trị của Mỹ đối với tất cả các nước trên thế giới và trong xu thế Việt Nam gia tăng hợp tác với Mỹ thì việc nghiên cứu đề tài Nghiên cứu quy định về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố của Mỹ: Những vấn đề cần lưu ý cho các Ngân hàng thương mại Việt Nam có tính cấp thiết trên thực tế. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của đề tài Trên cơ sở làm rõ quy định của Mỹ về phòng chống rửa tiền và tài trợ khủng bố, đề tài sẽ phân tích tác động của những quy định này đối với ngân hàng thương mại Việt Nam và đề xuất những giải pháp bảo vệ lợi ích của ngân hàng thương mại Việt Nam.