Luận văn Quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh: Thực tiễn và khuyến nghị xử lý tại Việt Nam

Nội dung tài liệu: Luận văn Quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh: Thực tiễn và khuyến nghị xử lý tại Việt Nam

1. LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan Luận văn này là công trình do tôi thực hiện. Mọi số liệu, kết quả nghiên cứu đã công bố đƣợc tham khảo trong Luận án đều trung thực và trích dẫn nguồn đúng quy định. Những kết quả nghiên cứu của Luận văn chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình của tác giả nào khác. Tác giả luận văn Phạm Văn Thắng
2. ii LỜI CẢM ƠN Để hoàn thành luận văn tốt nghiệp, tác giả đã nhận đƣợc sự hƣớng dẫn, chỉ đạo nhiệt tình và quý báu của PGS, TS Tăng Văn Nghĩa và tập thể thầy, cô Khoa Sau đại học, Khoa Luật – Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng. Nhân dịp này, tác giả gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới PGS, TS Tăng Văn Nghĩa và thầy, cô Khoa sau đại học, Khoa Luật – Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng. Tác giả cũng gửi lời cảm ơn chân thành nhất tới gia đình, ngƣời thân, bạn bè và đồng nghiệp đã giúp đỡ, hỗ trợ tài liệu và tạo mọi điều kiện tốt nhất đồng thời đã có những ý kiến đóng góp quý báu để hoàn thành công trình nghiên cứu cuối khoá của Trƣờng đại học ngoại thƣơng. Mặc dù đã có nhiều cố gắng trong việc tìm kiếm tài liệu, nghiên cứu và tìm hiểu thực tế nhƣng do thời gian hạn chế nên Luận văn không tránh khỏi những sai sót. Tác giả rất mong nhận đƣợc sự quan tâm đóng góp ý kiến của Quý thầy cô, bạn bè, đồng nghiệp và độc giải. Trân trọng cảm ơn. Tác giả luận văn Phạm Văn Thắng
3. iii TÓM TẮT KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU CỦA LUẬN VĂN Tên luận văn: “Quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh: Thực tiễn và khuyến nghị xử lý tại Việt Nam” Luận văn đã đạt các kết quả chính nhƣ sau: - Đã phân tích khái niệm cạnh tranh không lành mạnh và khái quát pháp luật cạnh tranh không lành mạnh. - Nêu và phân tích các quy định về cạnh tranh không lành mạnh theo quy định của pháp luật Việt Nam (Luật Cạnh tranh năm 2004 và có một phần đề cập tới Luật Cạnh tranh năm 2018) và thẩm quyền xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh. - Phân tích và nhận xét một số vụ việc cạnh tranh không lành mạnh điển hình tại Việt Nam. - Nêu những hạn chế trong việc xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh. - Nêu xu hƣớng cạnh tranh không lành mạnh tại Việt Nam trong thời gian tới và những đề xuất xử lý và giải quyết tranh chấp liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh tại Việt Nam.
4. MỤC LỤC LỜI MỞ ĐẦU .................................................................................................... 1 1. Tính cấp thiết của đề tài .............................................................................. 1 2. Tình hình nghiên cứu .................................................................................. 2 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu .............................................................. 4 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ............................................................... 4 5. Phƣơng pháp nghiên cứu ............................................................................ 5 6. Kết cấu của Luận văn .................................................................................. 5 CHƢƠNG I. KHÁI QUÁT PHÁP LUẬT VỀ CHỐNG CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH ............................................................................................. 6 1.1. Khái quát về cạnh tranh không lành mạnh............................................... 6 1.2. Khái quát về pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh .................... 7 1.2.1. Lịch sử hình thành và phát triển của pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh .................................................................................................. 7 1.2.2. Khái niệm pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh ................. 8 1.2.3. Vai trò của pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh ................ 9 1.2.4. Nội dung điều chỉnh của pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh ................................................................................................................... 11 1.3. Quy định của Luật Cạnh tranh về hành vi cạnh tranh không lành mạnh ............................................................................................................................... 12 1.3.1. Chỉ dẫn gây nhầm lẫn ...................................................................... 12 1.3.2. Xâm phạm bí mật kinh doanh ......................................................... 14 1.3.3. Ép buộc trong kinh doanh ................................................................ 16 1.3.4. Gièm pha doanh nghiệp khác .......................................................... 17 1.3.5. Gây rối hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp khác ................... 19 1.3.6. Quảng cáo nhằm cạnh tranh không lành mạnh ............................... 20 1.3.7. Khuyến mại nhằm cạnh tranh không lành mạnh ............................. 22 1.3.8. Phân biệt đối xử của hiệp hội .......................................................... 24 1.3.9. Bán hàng đa cấp bất chính ............................................................... 26 1.3.10. Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong một số lĩnh vực khác..................................................................................................................... 28 CHƢƠNG II. HÀNH VI CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH, THỰC TRẠNG XỬ LÝ VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH Ở VIỆT NAM .................................................................................. 33
5. ii 2.1. Quy định của pháp luật về xử lý đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh ....................................................................................................................... 33 2.1.1. Thẩm quyền xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh ................ 33 2.1.2. Các chế tài áp dụng đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh .. 34 2.2. Thực trạng xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh ................... 36 2.2.1. Tổng quan xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh ............. 36 2.2.2. Một số vụ việc cụ thể về xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh ................................................................................................................... 43 2.3. Một số vấn đề đặt ra trong việc xử lý, giải quyết hành vi cạnh tranh không lành mạnh .................................................................................................... 48 2.3.1. Về quy định của pháp luật ............................................................... 48 2.3.2. Vấn đề giải quyết tranh chấp về cạnh tranh không lành mạnh ........ 49 2.3.3. Vấn đề “Tố tụng kép” trong việc bồi thƣờng thiệt hại .................... 51 2.3.4. Vấn đề văn hóa, thói quen kinh doanh ............................................ 52 CHƢƠNG III. MỘT SỐ ĐỀ XUẤT XỬ LÝ VÀ GIẢI QUYẾT TRANH CHẤP VỀ CẠNH TRANH KHÔNG LÀNH MẠNH .............................................. 54 3.1. Xu hƣớng cạnh tranh không lành mạnh và nhu cầu xử lý tại Việt Nam. ............................................................................................................................... 54 3.2. Một số đề xuất cụ thể nhằm đảm bảo hiệu quả việc xử lý và giải quyết tranh chấp về cạnh tranh không lành mạnh ........................................................... 56 3.2.1. Về cơ sở pháp lý để giải quyết tranh chấp ....................................... 56 3.2.1.1. Đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh ......................... 56 3.2.1.2. Đảm bảo sự hài hòa, tính tƣơng thích giữa các luật liên quan 60 3.2.2. Hoàn thiện trình tự, thủ tục xử lý các vụ việc cạnh tranh không lành mạnh ................................................................................................................... 61 3.2.2.1. Giải pháp về thẩm quyền giải quyết tranh chấp ...................... 61 3.2.2.2. Về bồi thƣờng thiệt hại do hành vi cạnh tranh không lành mạnh gây ra ................................................................................................... 62 3.2.2.3. Về cơ chế giải quyết khiếu nại hành chính đối với quyết định xử lý vụ việc cạnh tranh không lành mạnh ................................................... 69 3.2.2.4. Chế tài áp dụng đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh cần phải đủ mạnh................................................................................. 69 3.2.2.5 Cần áp dụng hòa giải trong giải quyết các vụ việc cạnh tranh . 70 3.2.3. Một số đề xuất khác ......................................................................... 70 3.2.3.1. Tăng cƣờng khả năng phối hợp giữa các cơ quan, bộ, ngành trong việc giải quyết những vụ việc cạnh tranh không lành mạnh ............... 70
6. iii 3.2.3.2. Phổ biến kiến thức pháp luật về cạnh tranh nói chung và pháp luật về chống cạnh tranh không lành mạnh nói riêng ................................... 71 3.2.3.3. Nâng cao ý thức pháp luật và tự bảo vệ của doanh nghiệp và ngƣời tiêu dùng ............................................................................................. 72 3.2.3.4. Xây dựng đạo đức kinh doanh của doanh nghiệp ................... 74 3.2.3.5. Phát huy vai trò thƣơng lƣợng và hòa giải trong việc giải quyết tranh chấp liên quan đến hành vi cạnh tranh không lành mạnh .................... 75 KẾT LUẬN ...................................................................................................... 77 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO ......................................................... 78
7. LỜI MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Thực hiện chính sách đổi mới toàn diện, Nhà nƣớc đã tập trung xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật nhằm quản lý có hiệu quả nền kinh tế và xã hội. Nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trƣợng có sự quản lý của Nhà nƣớc theo định hƣớng Xã hội chủ nghĩa, mở cửa hội nhập với khu vực và thế giới đƣợc coi là một bƣớc chuyển đột phá của công cuộc đổi mới do Đảng và Nhà nƣớc ta khởi xƣớng, lãnh đạo thực hiện từ năm 1986. Cơ chế kinh tế thị trƣờng đặt ra nhu cầu phải thiết lập và duy trì một môi trƣờng cạnh tranh công bằng cho tất cả các chủ thể kinh doanh. Xây dựng hệ thống pháp luật bảo đảm cạnh tranh minh bạch, bình đẳng giữa các doanh nghiệp thuộc mọi thành phần kinh tế là một trong những nội dung quan trọng đã đƣợc đề cập trong các văn kiện của Đảng nhằm tiếp tục hoàn thiện thể chế kinh tế thị trƣờng định hƣớng xã hội chủ nghĩa. Việc xây dựng và ban hành Luật Cạnh tranh đƣợc coi là trụ cột trong hệ thống pháp luật kinh tế công, là “Hiến pháp của kinh tế thị trƣờng”, đã cho thấy tầm quan trọng của Luật Cạnh tranh trong đời sống kinh tế. Qua hơn 10 năm áp duṇ g, Luâṭ Caṇ h tranh năm 2004 tuy đã phần nào phát huy đƣơc̣ hiêụ quả (Phùng Văn Thành, 2016, tr. 21), nhƣng cũng có khá nhiều haṇ chế , đôi khi 1 mới chỉ nhƣ “vật trang trí” và chƣa làm tốt vai trò hiến pháp của nền kinh tế . Nếu nhƣ caṇ h tranh là đôṇ g lƣc̣ cho sƣ ̣ phá t triển của nền kinh tế thì caṇ h tranh không lành mạnh sẽ “giết chết hiệu quả kinh doanh” (Phạm Tất Thắng, 2016). Kể tƣ̀ khi mở cƣ̉ a kinh tế , các hoạt động kinh doanh , thƣơng maị đa ̃ và đang diêñ ra sôi đôṇ g hơn bao giờ hết . Hành vi cạnh tranh trên thƣơng trƣờng của mỗi chủ thể kinh doanh ngày càng trở nên gay gắt và quyết liệt đã khiến cho môṭ số doanh nghiêp̣ thƣc̣ hiêṇ các hành vi caṇ h tranh không lành maṇ h và tình trạng này hiêṇ nay đã trở nên khó kiểm soát. Các số liêụ đƣơc̣ công bố trong Bản tin Caṇ h tranh và ngƣời tiêu dùng của Cuc̣ quản lý caṇ h tranh và bảo vê ̣ngƣời tiêu dùng số các vụ cạnh tranh không lành mạnh đang ngày càng nhiều và tinh vi , tuy nhiên mƣ́ c 1 Quan điểm của PGS, TS Phaṃ Duy Nghi ̃ khi trả lời phỏng vấn báo chí. chua-lam-tot-vai-tro-hien-phap-cua-nen-kinh-te/c/24019866.epi
8. 2 2 phạt theo các quy địn h hiêṇ hành chƣa đủ sƣ́ c răn đe khiến cho tình traṇ g này vâñ tiếp tuc̣ diêñ ra với mƣ́ c đô ̣ngày càng gay gắt hơn . Đứng trƣớc đòi hỏi của lý luận và thực tiễn nói trên việc nghiên cứu và xây dựng pháp luật về vấn đề chống cạnh tranh không lành mạnh là rất cần thiết. Chính vì vậy, em chọn đề tại “Quy định về hành vi cạnh tranh không lành mạnh: thực tiễn và khuyến nghị xử lý tại Việt Nam” làm đề tài luận văn tốt nghiệp của mình. 2. Tình hình nghiên cứu Những năm qua, ở nƣớc ta pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh thu hút sự quan tâm của các nhà khoa học trên nhiều lĩnh vực khác nhau. Nhiều công trình khoa học ở những mức độ, phạm vi tiếp cận khác nhau đã đề cập đến cơ sở lý luận cạnh tranh và pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh. Tiêu biểu nhƣ tài liệu tham khảo và công trình nghiên cứu nhƣ: - “Tiến tới xây dựng pháp luật về cạnh tranh trong điều kiện chuyển sang nền kinh tế thị trường ở Việt Nam” của tác giả Nguyễn Nhƣ Phát và Bùi Nguyên Khánh, Nxb Công an nhân dân, Hà Nội, 2001. Tác giả Nguyêñ Nhƣ Phát còn có công trình nghiên cƣ́ u về “Cạnh tranh và xây dựng pháp Luật Cạnh tranh ở Việt Nam hiện nay” của Viện nghiên cứu nhà nƣớc và pháp luật, Nxb Công an nhân dân năm 2001. Trong các công trình này , các tác giả đã biện giải vai trò của cạnh tranh trong nền kinh tế thi ̣trƣờng và đƣa ra các kiến nghi ̣nhằm xây dƣṇ g chính sách và pháp luâṭ cạnh tranh ở Việt Nam. - Luận án tiến sỹ luật học “Pháp Luật Cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam” của tác giả Lê Anh Tuấn, Đại học quốc gia Hà Nội, 2008. Tác giả đã trình bày những đặc điểm, tính chất chung, cơ cấu của pháp luật cạnh tranh và vấn đề nhận dạng thị trƣờng. Làm rõ mối quan hệ giữa pháp luật chống cạnh tranh không lành 2 Ví dụ, Công tyTNHH Điện tử SamsungVina đã thực hiện quảng cáo sản phẩm điều hòa không khí Samsung 2010 với những nội dung quảng cáo thiếu chính xác, khiến ngƣời tiêu dùng có thể hiểu sai về tính năng, công dụng sản phẩm. Tuy nhiên, mƣ́ c phaṭ chỉ là 30 triêụ đồng (Quyết định số 126/QĐ-QLCT xử phạt Công ty TNHH Điện tử Samsung Vina). Có thể xem các vụ việc về cạnh tranh không lành mạnh khác tại Bản tin Cạnh tranh và Ngƣời tiêu dùng số 23/2010 tại: (truy câp̣ ngày 5/12/2018).
9. 3 mạnh với các luật chuyên ngành và với các lĩnh vực pháp luật liên quan đến áp dụng chế tài. Nghiên cứu so sánh và nêu lên một số mô hình lập pháp về cạnh tranh không lành mạnh và xu hƣ ớng phát triển của pháp luật về chống caṇ h tranh không lành mạnh ở các nƣớc trên thế giới. Tìm hiểu thực trạng pháp luật về chống caṇ h tranh không lành maṇ h ở Việt Nam qua việc phân tích, bình luận, đánh giá thực trạng các quy định của Luật cạnh tranh năm 2004 và các luật chuyên ngành khác có liên quan điều chỉnh các hành vi caṇ h tranh không lành mạnh. Nhận dạng các biểu hiện của hành vi caṇ h tranh không lành maṇ h di ễn ra trên thị trƣờng hiện nay. Phân tích các quy định pháp luật hiện hành về trình tự, thủ tục xử lý đối với hành vi caṇ h tranh không lành maṇ h và đƣa ra các ki ến nghị và đề xuất một số giải pháp hoàn thiện pháp luật và hỗ trợ bảo đảm thực thi pháp luật chống caṇ h tranh không lành maṇ h. - Đề tài NĐT cấp nhà nƣớc: Hoàn thiện chế độ cạnh tranh thông qua việc tăng cường thực thi Luật Cạnh tranh, tăng cường năng lực thể chế và các bên có liên quan – bài học kinh nghiệm của CHLB Đức, cơ quan chủ trì: Trƣờng Đại học Ngoại thƣơng; Nghiệm thu năm 2014 đã đề cập rất nhiều tới hành vi cạnh tranh không lành mạnh trong nền kinh tế hiện nay, thực tiễn xử lý theo quy định cũng nhƣ những khuyến nghị cần thiết cho việc thực thi Luật Cạnh tranh có hiệu quả. Ngoài ra còn rất nhiều bài báo, tạp chí đã đƣa ra thực trạng cạnh tranh không lành mạnh và đƣa ra những ý kiến đóng góp cho việc hoàn thiện chế định pháp luật ở các giác độ khác nhau và cho các liñ h vƣc̣ chuyên biêṭ khác nhau . Chẳng haṇ , tác giả Ngô Quốc Chiến , trong bài viết “M ột số điều khoản độc quyền trong hợp đồng nhƣợng quyền thƣơng mại. So sánh pháp luật Việt Nam, Pháp và Liên minh châu Âu” đăng trên tap̣ chí Kinh tế đố i ngoaị , số 67/2014 đa ̃ phân tích các quy điṇ h về cạnh tranh không lành mạnh trong Luật cạnh tranh năm 2004 áp dụng đối với hoạt đôṇ g nhƣơṇ g quyền thƣơng maị để chỉ ra các bất câp̣ . Tác giả cũng đã so sánh các quy điṇ h của pháp luật Việt Nam với pháp luật và thực tiễn xét xử tại Liên minh châu Âu để đƣa ra môṭ số khuyến nghi ̣đối với Viêṭ Nam. Gần đây hơn, tác giả Nguyễn Lan Anh , trong bài viết về “Luâṭ Caṇ h tranh năm 2004 và những yêu cầu sửa đổi” đăng trên tap̣ chí Kinh tế đối ngoaị năm 2017 đa ̃
10. 4 phân tích các haṇ chế của Luâṭ caṇ h tranh năm 2004 và đề xuất một số giải pháp cụ thể vào Dƣ ̣ thảo luâṭ caṇ h tranh sƣ̉ a đổi , trong đó có nôị dung về xƣ̉ lý các hành vi phản cạnh tranh bằng các biện pháp dân sự. Các công trình nghiên cứu trên sẽ là nguồn tài liệu tham khảo hữu ích để tác giả thực hiện công trình nghiên cứu độc lập của mình nhằm góp phần vào việc làm rõ thực trạng cạnh tranh và xử lý hành vi cạnh tranh không lành mạnh tại Việt Nam và đƣa ra một số khuyến nghị cho việc tăng cƣờng xử lý, giải quyết các hành vi cạnh tranh không lành mạnh hiện nay. 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu Mục đích nghiên cứu của Luận văn là làm rõ những vấn đề lý luận cơ bản về cạnh tranh không lành mạnh, đánh giá thực trạng về cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam, từ đó đƣa ra những khuyến nghị nhằm xử lý và giải quyết tranh chấp một cách thỏa đáng các hành vi cạnh tranh không lành mạnh trên thực tế xảy ra ở Việt Nam. Để thực hiện đƣợc mục đích trên, nhiệm vụ của Luận văn là: - Nghiên cứu, tìm hiểu về cạnh tranh và pháp luật cạnh tranh nói chung và pháp luật chống cạnh tranh không lành mạnh nói riêng. - Nghiên cứu các loại hành vi cạnh tranh không lành mạnh và nghiên cứu thực trạng cạnh tranh không lành mạnh trên thị trƣờng cũng nhƣ thực trạng xử lý và giải quyết tranh chấp về cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam hiện nay. - Đƣa ra những đề xuất xử lý, giải quyết hành vi cạnh tranh không lành mạnh ở Việt Nam. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu - Đối tƣợng nghiên cứu là hành vi cạnh tranh không lành mạnh và những quy định tƣơng ứng theo Luật Cạnh tranh năm 2004 (do Luật Cạnh tranh năm 2018 chƣa có hiệu lực tại thời điểm hiện tại); trình tự, thủ tục, khiếu nại, khởi kiện, các biện pháp xử lý, chế tài áp dụng đối với hành vi cạnh tranh không lành mạnh; giải quyết tranh chấp liên quan đến cạnh tranh không lành mạnh trên thị trƣờng Việt Nam.